اتحادیه اروپا که برای اقناع شرکای طرح ناباکو در تامین گاز کافی برای انتقال از این خط لوله با مشکل مواجه شده، در صدد جلب همکاری جمهوری آذربایجان و ترکمنستان برای اجرای طرح ترانس خزر و زمینه تامین گاز مورد نیاز ناباکو است. کمیسیون انرژی اتحادیه اروپا که در نظر دارد تا پایان امسال به مباحث مربوط به احداث خط لوله انتقال گاز ناباکو پایان داده و با جلب موافقت شرکای این طرح، عملیات احداث آن را آغاز کند، سعی می کند که از اهرم گاز ترکمنستان نیز برای اقناع شرکای طرح بهره جویی کند. یکی از مهمترین دلایل عدم اقناع شرکای طرح ناباکو ناکافی بودن منابع گازی لحاظ شده برای این خط لوله که ظرفیت نهایی آن 31 میلیارد مترمکعب در سال در نظر گرفته شده است، می باشد. همین مساله ماه ها است که با ایحاد تعلل در شرکای طرح، موجب شده است که اهتمام جدی برای آغاز عملیات آن به وجود نیاید. به نوشته یک روزنامه آذری، مارلن هولستر سخنگوی هانتر اتیگر رییس کمیساریای انرژی اتحادیه اروپا گفته است که در ماه ژوئن گذشته دیدار کارشناسان جمهوری آذربایجان و ترکمنستان با هماهنگی و مساعدت اتحادیه اروپا انجام شده که در آن طرفین در خصوص برخی مسایل فنی طرح ترانس خزر، گفت وگو کردند.
به گفته وی، اتحادیه اروپا نیز پیشنهاد خود را برای رفع اختلافات دو کشور در مورد مسایل مرتبط با حوزه های انرژی ارایه کرده است. روزنامه اکسپرس باکو، در عین حال به نقل ار خبرگزاری بلومبرگ بر این نکته اشاره کرده است که حتی با تفاهم ترکمنستان و آذربایجان هم تا زمانی که رژیم حقوقی دریای خزر تعیین نشود، امکان احداث خط لوله بین ترکمنستان و آذربایجان وجود ندارد. با این حال تلاش اتحادیه اروپا در راستای مطرح کردن این موضوع در حالیکه قبل از این هم موضوع همکاری آذربایجان و قزاقستان را برای احداث خط لوله ترانس خزر پیگیری می کرد، تلاش برای اقناع شرکای ناباکو با ایجاد تصویر خوب از آینده این طرح ارزیابی می شود. رییس کمیساریای انرژی اتحادیه اروپا پیشتر هم در شهر ادسای اوکراین، تاکید کرده بود که برای اجرایی شدن ناباکو باید طرح ترانس خزر اجرایی شود و در این راستا اروپا هم باید با اتخاذ تدابیر ویژه به اجرایی شدن آن کمک کند. ترانس خزر در کل عبارت از احداث یک خط لوله در عرض دریای خزر است که بتواند منابع انرژی کشورهای شرقی دریای خزر را به غرب آن منتقل و در نهایت به سمت اروپا سرازیر کند.
مسیر اساسی که برای انتقال منابع انرژی از سواحل غربی دریای خزر به اروپا در نظر گرفته شده، خط لوله ناباکو است که در حال حاضر و بدون احتساب منابع گازی ترکمنستان و قزاقستان سرمایه گذاری برای اجرای آن توجیه اقتصادی ندارد. خط لوله ناباکو برای اجرا هشت تا 10 میلیارد دلار سرمایه گذاری لازم دارد و مهمترین ویژگی آن هم از دید اروپایی ها انتقال گاز تولید شده در منطقه حوزه دریای خزر و آسیای مرکزی به اروپا، بدون عبور از روسیه است. طول این خط لوله سه هزار و 300 کیلومتر است و در صورت قطعی شدن تصمیم برای اجرا از سال 2011 مراحل احداث آن شروع می شود و طبق پیش بینی در سال 2014 خواهد توانست گاز جمهوری آذربایجان را به اروپا برساند. خط لوله ناباکو که در مرحله اول برای انتقال سالانه تا هشت میلیارد مترمکعب از گاز حوزه شاه دنیز جمهوری آذربایجان در نظر گرفته شده است، در مراحل تکمیلی ظرفیت انتقال سالانه تا 31 میلیارد مترمکعب را خواهد داشت.
نیاز شدید اتحادیه اروپا به گاز و افزایش روز افزون این نیاز در کنار رهایی اروپا از وابستگی به گاز روسیه از دلایل عمده طرفداران ایجاد این خط لوله عنوان می شود. مخالفان طرح معتقدند که بدون مشارکت جمهوری اسلامی ایران به عنوان دومین کشور دارای بیشترین منابع گاز در جهان، این طرح موفق نخواهد شد و در عین حال گاز کافی برای انتقال از این طریق نیز فراهم نمی شود. مجارستان، بلغارستان، رومانی، ترکیه و آلمان از سهامداران عمده ناباکو هستند. در این میان طرح موسوم به کریدور جنوب که از سوی ایتالیا و گازپروم روسیه پیشنهاد شده است، شامل احداث خط لوله گازی از روسیه تا سواحل بلغارستان از مسیر زیر دریای سیاه است که با ظرفیت تا دو برابر ناباکو طراحی شده است.
اروپایی ها با توجه به تجربه اوکراین که در نتیجه اقدام روسیه در بستن جریان گاز به این کشور بحران زا شد، ناباکو را به دیگر طرح ها ترجیح داده و تلاش می کنند که با اجرای این طرح خط انتقال گازی خود را به دور از مرزهای روسیه احداث کنند. در این میان ناباکو و طرح کریدور جنوب یا همان جریان جنوبی، به عنوان دو طرح رقیب در این راستا قرار گرفته اند و در حالیکه اولی به دلیل محدودیت منابع گازی موجود آن، توجیه لازم برای اجرا نیافته است، دومی هم در کنار مشکلات توجیهی از منابع لازم برای اجرا برخوردار نیست. بر این اساس اروپایی ها در صدد هستند که با متقاعد کردن قزاقستان و ترکمنستان و وارد کردن آنها به طرح ناباکو برای این طرح توجیه اقتصادی پیدا کرده و در اسرع وقت اقدام به شروع عملیات اجرایی کنند. اروپایی ها بر اساس این محاسبات روی طرح ترانس خزر تبلیغات کرده و در حالیکه سال گذشته تلاش ها بر روی ایجاد همکاری میان قزاقستان و آذربایجان برای تحقق طرح ترانس خزر متمرکز شده بود و حتی در مورد طرح سه میلیارد دلاری اجرای آن با استفاده از منابع مالی بین المللی هم بحث می شد، با عدم حصول نتیجه در این خصوص این بار بحث همکاری آذربایجان و ترکمنستان را مطرح کرده اند.
ترکمنستان در ابتدای مطرح شدن بحث ناباکو با آن موافقت کرده بود، ولی بعدا از موضع خود عقب نشینی کرد و در پی این وضعیت بود که طراحان ناباکو بحث گاز عراق و مصر را برای تزریق به ناباکو به میان کشیدند. این دو منبع در صورت عملیاتی شدن حداکثر سالانه حدود هشت تا 10 میلیارد مترمکعب گاز که 90 درصد آن متعلق به عراق است را می توانند به خط تزریق کنند که باز هم کفایت طرح ناباکو را نمی کند. طراحان ناباکو بر این عقیده اند که با احداث یک خط لوله یک هزار و 900 کیلومتری که بخش عمده آن از عمق دریای خزر عبور می کند، می توانند سالانه بین 30 تا 50 میلیارد مترمکعب گاز از آسیای میانه به آذربایجان منتقل کرده و برای خط لوله ناباکو منبع تغذیه ای مطمئن بیابند که آمریکا هم از این طرح پشتیبانی می کند. به نوشته یک روزنامه آذری، ریچارد مورنینگ استار نماینده ویژه آمریکا در امور انرژی، اخیرا در پی سفر به ترکمنستان گفته بود که مقامات آن کشور با انتقال گاز خود از طریق ترانس خزر موافقند.
با اینحال دو عامل بازدارنده اساسی در این مساله وجود دارد که در صورت رفع آنها در مورد جزییات فنی و هزینه های اجرایی و نیز منابع تامین آن، امکان بحث وجود خواهد داشت. یکی از این دو مانع اختلافات آذربایجان و ترکمنستان در حوزه های نفت و گاز بستر دریای خزر در حوزه کپز یا سردار است که از سال ها پیش بدون نتیجه ادامه دارد و مساله مهمتر عدم تعیین رژیم حقوقی دریای خزر است. گفته می شود با اتکا به همین مساله در وهله اول روسیه به عنوان مخالف اصلی ناباکو و ترانس خزر و در وهله دوم سایر کشورهای ساحلی خزر، در ایجاد خط لوله ترانس خزر مانع خواهند کرد. به نوشته روزنامه آذری اکسپرس قبل از تعیین رژیم حقوقی دریای خزر امکان هرگونه اقدام در راستای اجرای اینگونه طرح ها در دریای خزر عملا غیرممکن و چه بسا تشنج آفرین خواهد شد و در اجلاس سال 2007 روسای کشورهای ساحلی در تهران نیز تاکید شد که بدون توافق هر پنج کشور ساحلی خزر هرگونه ایجاد خط لوله در این دریا وجود ندارد.
از دید روزنامه اکسپرس، اگرچه گفته می شود که نمایندگان ترکمستان اخیرا با پشتیبانی اتحادیه اروپا در سازمان ملل فعال شده اند تا حداقل مانع روسیه را در این موضوع رفع کنند، ولی با فرض تحقق چنین مساله ای آذربایجان هم حاضر به پذیرش ریسک در خصوص ایجاد تنش با همسایگان آن هم به خاطر اینکه گاز ترکمنستان به بازارهای اروپایی جریان پیدا کند، نخواهد بود. این در حالی است که کشورهای ساحلی دریای خزر در چهارچوب نشست همکاری های کشورهای ساحلی همواره بر توسعه امنیت و همکاری و حفظ محیط زیست در دریای خزر تاکید کرده و متعهد شده اند که هرگونه اقدام در راستای احداث خطوط لوله در این دریا منوط به موافقت هر پنج کشور ساحلی است. با این وضعیت هدف اتحادیه اروپا از تلاش در این راستا می تواند صرفا ایجاد اقناع برای آن دسته از شرکای ناباکو باشد که با عنوان کردن آینده مبهم این طرح در تامین منابع گاز برای انتقال به اروپا، مردد هستند و از برداشتن گام جدی عملی خودداری می کنند.
این تردید نه تنها در شرکای ناباکو بلکه در دست اندرکاران اروپایی طرح هم وجود دارد و هر از چندگاهی درسخنان آنها نمود پیدا می کند، بطوریکه هانتر اتیگر مسوول کمیساریای انرژی اتحادیه اروپا فروردین ماه گذشته طی سخنانی با اشاره به مشکلات موجود بر سر راضی کردن شرکای طرح ناباکو گفته بود که در شرایط موجود شانس موفقیت این طرح حدود 60 درصد است. به گفته وی، هنوز برای اجرای طرح ناباکو مشکلات زیادی وجود دارد و اگر چه بر اساس برنامه ریزی انجام شده این طرح باید تا پایان سال جاری میلادی اجرایی شود، ولی حل مشکل انرژی اروپا از طریق این خط لوله به این زودی ها عملی نخواهد شد و به همین دلیل هم اتحادیه اروپا به موازات طرح ناباکو، طرح‌های دیگر انتقال گاز را که روسیه هم در آنها مشارکت دارد، بررسی می کند.

منبع: / سایت / ایراس ۱۳۸۹/۵/۲۷