حسین پارسایی دبیر سیزدهمین جشنواره تئاتر مقاومت تحلیل خاصی از جشنواره امسال دارد. به گفته او جشنواره امسال می‌تواند به عنوان سنگ‌بنایی در فعالیت‌های آینده تئاتر دفاع مقدس به شمار آید. او بر این باور است که متن شاخص و تکنیک اجرایی بالا در حوزه درام دفاع مقدس مهمترین راه پیشبرد این هنر و ارتباط گسترده با مخاطبان است.

*آقای پارسایی، اخبار و شواهد از حضور گروه‌ها و استقبال از سیزدهمین جشنواره تئاتر مقاومت حکایت دارد...
**دوره سیزدهم جشنواره با یک وقفه نسبتاً طولانی آغاز شد در واقع دوره سیزدهم جشنواره تئاتر مقاومت برآیند دوازده دوره پیشین با چشم‌انداز بین‌المللی شدن کار خود را آغاز کرد. ستاد برگزاری جشنواره در طراحی صورت گرفته، تجربه‌های دوازده دوره گذشته را به کار گرفت. علاوه بر این در پی باز کردن پنجره تازه‌ای به موضوع دفاع مقدس بود. بنابراین چند محور در دستور کار قرار گرفت؛ نخست اینکه جشنواره بین‌المللی شود، دوم اینکه فراتر از مفاهیم ارزشی انقلاب و دفاع مقدس در ایران طراحی و اجرا شود و با عنوان جشنواره مقاومت گستره مضمون بیشتری پیدا کند چرا که با توجه به افق و چشم‌انداز بین‌المللی آن همچنین نقاط مشترک عاطفی، انسانی بویژه تأکید بر ارزش‌های انقلاب و مفهوم دفاع در کشور‌های دیگر تأثیر‌گذار خواهد شد. همین امر باعث شد که هنرمندان رغبت بیشتری برای حضور در جشنواره نشان بدهند، چرا که از تنوع مضمونی بیشتری برخوردار خواهند بود و زوایای بیشتری را برای نوشتن نمایشنامه و اجرا در نظر خواهند داشت و علاوه بر متون ایرانی می‌توانند از سایر متون خارجی اقتباس کنند، همچنین شرایطی باعث معطوف شدن علایق و سلایق بیشتری به جشنواره شد. بنابراین جشنواره در جست‌و‌جوی مفهوم مقاومت و بیان پایداری انسان‌ها، ملت‌ها و اساساً هرگونه ایستادگی در مقابل پلیدی، تاریکی، تهاجم نظامی و فرهنگی استکبار ستیزی و حفظ و تقویت کرامت وآزادی حقیقی انسان در برابر شرارت، خشونت و.... تعریف شد. در این دوره از جشنواره بالغ بر 840 اثر در 8 بخش پیش‌بینی شده ارسال شد. بیش از 90 درصد این آثار تازه و بدیع (اصل) هستند.
بالغ بر 340 اثر در بخش مسابقه اصلی، 156 اثر در بخش خیابانی، 40 اثر(بخش کودک و نوجوان و عروسکی) و بیش از 100 نمایشنامه متقاضی (بخش تولید متون) مسابقه و نمایشنامه‌نویسی و.... از جمله آثار متقاضی در جشنواره هستند.
به‌رغم ملی بودن جشنواره کشور‌های آسیایی، اروپایی، عربی و.... برای بخش بین‌الملل جشنواره متقاضی شدند که در صورت تطبیق محتوا با اهداف جشنواره ومعرفی نمونه‌هایی از آثار نمایشی کشور‌های دیگر با موضوع مقاومت چند اثر انتخاب خواهد شد.

*شما در یکی از آخرین صحبت هایتان از علاقه‌مندی 30 کشور برای حضور در تهران بحث کرده‌اید؟ این کشور‌ها کدامند؟
**فراخوان جشنواره به دو زبان انگلیسی و عربی برای بیش از 110 کشور، کمپانی‌ها ومراکز ITI ارسال شده است همچنین با کشور‌هایی که سابقه تئاتر مقاومت داشته‌اند، ارتباط برقرار شده با این حال به دلیل محدودیت زمانی تاکنون 30 اثر از جمله کشور‌های هلند، آلمان، ایتالیا، لهستان، فرانسه، روسیه، لبنان، افغانستان، فلسطین، آذربایجان، سوریه، ژاپن، کره و... متقاضی شرکت شدند. این کشورها یا از پیش، تولیداتی داشته‌اند، یا توان تولید کار را ظرف چند ماه باقی مانده خواهند داشت و بعضاً حاضر به تولید مشترک با هنرمندان ایرانی هستند. سایر گروه‌های متقاضی برای دوره‌های بعد آمادگی خود را اعلام کرده‌اند. ما سعی داریم حتی موضوع اجرای عمومی آنان نیز فراهم شود. فلسفه وجودی رپرتوار تئاتر که با استقبال هم روبه‌رو شد گریز از نگاه جشنواره‌ای و مناسبتی به تئاتر مقاومت بود، یعنی تئاتر مقاومت برای پنج روز تولید نشود. اجرای آثار طوری برنامه‌ریزی شده است که قبل یا بعد از جشنواره حداقل 10 تا 15 روز اجرای عمومی داشته باشند.

*آقای پارسایی، ژانر تئاتر بویژه تولیدات حوزه دفاع مقدس در مواردی حرفه‌ای‌تر از ادبیات و حتی سینما بوده است اما با این حال به اندازه ادبیات یا سینمای دفاع مقدس معرفی نشده است. مثلاً ما در تئاتر دفاع مقدس یک حاتمی کیا نداریم.....
**این امر دلایلی دارد، بیش از 22 سال از اتمام جنگ گذشته است. 8 سال دفاع مقدس داشتیم وحماسه‌ها آفریده شد 22 سال هم فرصت داشتیم که به این رویداد بپردازیم.
با یک آسیب شناسی مختصر از روند برگزاری جشنواره‌های پیشین درمی‌یابیم بنیاد حفظ آثار و نشر ارزش‌های دفاع مقدس در دهه 70 به این ضرورت رسید که هنر تئاتر مشارکت خود را در نشر وضبط این حماسه‌ها نشان دهد. سال‌های ابتدایی به دلیل نزدیکی هنرمندان به رویداد، سوژه‌ها، روابط عاطفی و انسانی و آدم‌های دوران جنگ که بیشتر پیرامون ما بودند تولید آثار با استقبال فراوان روبه‌رو بود، اما بعد‌ها سیاست‌ها و نوع حمایت‌ها به دلایل تغییر مدیریت و دبیران جشنواره در سطح بالاتر معاونت‌های مرتبط دچار تغییراتی شد. تولید آثار رفته رفته دچار تنگ‌نظری ومحدودیت موضوعی شد. تکرار وکلیشه گریبان آثار را گرفت. در حالی که باید شرایطی فراهم می‌شد که هنرمندان ما از منظر خود و با خلاقیت ذهن در این حوزه کار کنند تا جشنواره فرمایشی و مناسبتی تلقی نشود.
نکته دوم اینکه متولیان امر هیچگاه چشم‌اندازی برای ایجاد خلاقیت تنوع مضمونی به وجود نیاوردند چرا که تئاتر، تئاتر است بلکه رویکرد مفهومی و مضمونی آن متفاوت است رویکرد اجتماعی، سیاسی، تربیتی و... حتی ما نمی‌توانیم بگوئیم که تئاتر مقاومت با یک موضوع اجتماعی که در تئاتر شهر اجرا می‌شود، از نظر ساختاری متفاوت است. تئاتر همان تئاتر است، ساختمان و ساختار تئاتر یکی است. موضوعاتی از این دست تعدادی از هنرمندان را برای ورود به عرصه تئاتر موضوعی و مقاومت منزوی کرد. همین اتفاق به نوعی در تئاتر دینی هم افتاد باید شرایطی فراهم شود تا ضمن حفظ حرمت‌ها و تأکید بر ارزش‌های دینی ومضامین ناب هنرمندان دست به یک خلاقیت اجرایی بزنند گاهی یک تکنیک اجرایی در تئاتر کار را چنان جذاب می‌کند که نسل جوان امروزین ظرفیت‌ها و علایق خود را منطبق با آن اثر هنری می‌بیند. توجه به موضوعات باعث می‌شود امثال تئاتر مقاومت در طول سال و در بدنه تئاتر کشور ساری وجاری بمانند. نکته دیگر گریز از مناسبت‌ها است تا فقط مناسبت‌های امثال هفته دفاع مقدس و یا بسیج تعیین کننده نباشد، این انتقاد متوجه همه ماست از طرفی تعداد آثار خوب و تأثیر‌گذار بسیار نادر است و بعضاً در همین مناسبت‌ها به دلیل محدودیت ونگاه کمی آثار کیفیت مطلوبی حاصل نمی‌شود.

*در واقع این آثار محکم و برتر به نوعی سهم و وظیفه جامعه تئاتر در پاسداشت دفاع مقدس تلقی شده است...
**دقیقاً جامعه تئاتر باید سهم و وظیفه شناسی و مسئولیت پذیری خود را در حوزه‌های مختلف ارائه کند تا علاوه بر سایر مضامین تئاتر مقاومت هر یک گرایش موضوعی تلقی شود که البته هست. همه این‌ها در مجموع فراز و نشیب‌هایی برای تئاتر دفاع مقدس بوده‌اند. عده‌ای علایق خود را از این حوزه به سوی مضامین دیگری بردند و عده‌ای رفته رفته دلسرد شدند. اما این خواسته مدیران و مسئولان وقت نبود، این امر در رهگذر زمان و آمد وشد مدیران که بعضاً بر این حوزه مسلط نبودند و... پدید آمد. وقفه پیش آمده در جشنواره مقاومت هم بر اساس رفع معایب و آسیب شناسی این فرآیند شکل گرفت. تأکید بنیاد فرهنگی روایت بر برگزاری جشنواره به صورت دو سالانه و آغاز فصل جدیدی بعد از دوره سیزدهم این رویداد بود. حالا می‌توانیم بگوییم که دوره سیزدهم می‌تواند سنگ بنایی برای تغییر و تحولات این حوزه باشد؛ اینکه تئاتر مقاومت حرفه‌ای باشد، طول سال فعال باشد و خارج از مناسبت‌ها نیز حضور داشته باشد، همه زحمات مسئولان تئاتر در حوزه تئاتر دفاع مقدس قابل تقدیر است.
اما تئاتر مقاومت هر گاه با ایده‌های فردی وخودجوش کلید خورده مورد استقبال قرار گرفته است.بسیاری از این ایده‌ها خارج از بحث جشنواره بوده است. از درام موسیقایی «این فصل را با من بخوان» «تا شب آفتابی» بهزاد بهزاد‌پور و «از خاک تا افلاک» با بازی اکبر عبدی قابل اشاره است. بسیاری از این آثار از عناصر ساختاری، تکمیلی وتزئینی تئاتر به خوبی بهره برده‌اند...
حرف شما درست است ما زمانی می‌توانیم جذب تماشاگر داشته باشیم که از همه ظرفیت استفاده کنیم. طراحی صحنه خوب، دکور، بازیگر، درام و زمان مناسب قطعاً در جذب تماشاگر اهمیت دارند، اما می‌دانید که اساساً تئاتر کشور از کمبود بودجه و فقدان امکانات مناسب رنج می‌برد. با این حال یک نکته را به جرأت می‌توانیم بیان کنیم بخش عظیمی از خانواده بزرگ تئاتر کشور علاقه‌مند به موضوع مقاومت هستند. دفاع مقدس در تاریخ انقلاب ما متعلق به همه است و مربوط به گروه خاصی نیست و شامل حال همه افراد جامعه می‌شود. فردی در دزفول در بمباران به شهادت رسیده است، فردی به خاطر بمبگذاری منافقین شهید شده است و رزمنده‌ای در خاکریز اول سینه خود را در مقابل دشمن سپر کرده و جانانه دفاع کرده است. در واقع این حما‌سه‌ها متعلق به عموم مردم است. تئاتر دفاع مقدس هم متعلق به همه است. هنرمندان، مردم، مسئولان و... اما بحث بر سر این است که تئاتر مقاومت امروز نیازمند یک ساختار مؤثر و تکنیکی است وخلاقیت و اندیشه‌های نو در نگارش آثار دیده می‌شود.
خود هنرمندان در این زمینه از مدیران جلوتر هستند و یکی از دستاوردهای جشنواره سیزدهم جلب همین اعتماد است.

*تنوع نسل‌ها هم در این جشنواره قابل ذکر است...
**بله، چندین نسل در کنار هم قرار گرفته‌اند؛ بحث برای این بوده است که نسل جوان با چند نمونه اثر موفق گذشته دفاع مقدس ارتباط برقرار کند.
اجراهای رپرتوار در شهر‌های همجوار یا دیگر مناطق هم در همین راستاست. ضمن اینکه تنوع موضوعی بیان حقایق و پرهیز از کلیشه‌ها و تحریف‌های تاریخی و... نیز باعث این اتفاق شده است.
اجازه بدهید چند مثال بزنم. سرداران بزرگی در طول 8 سال دفاع مقدس ساخته و پرداخته شده‌اند این هنر انسان‌ساز دفاع مقدس بوده و هست که انسان‌های متعهد و مسئولیت‌پذیر کوچه و بازار از هر شغل یا صنفی، در یک دفاع جانانه می‌ایستند و از دل آن مردان بزرگ جنگی بیرون می‌آیند. تعداد این‌ها کم نیست، توجه به ابعاد مختلف شخصیتی، اجتماعی، مذهبی، عاطفی و... در نمایشنامه‌های دفاعی عصر حاضر چگونگی این رشد و سیر تکامل را نشان می‌دهد.
درواقع اگر ما در درام نویسی به زوایای پیدا و پنهان آدم‌ها توجه کنیم و نگاه متعصبانه و تک‌بعدی نداشته باشیم، موفق بوده‌ایم چرا باید در نمایشنامه شخصیت‌های ما دچار کلیشه، تعصب و یک خط سیر یکنواخت و تکراری باشند. بعضاً شخصیت‌های ما دردوران جنگ رنگ، عاطفه، عشق و... داشته‌اند. گاه دارای غرایز طبیعی از جمله ترس و ابهاماتی بوده‌اند که در مسیر تکامل و با توکل به خدا مرتفع شده است، یعنی به شعور و آگاهی مطلق رسیده‌اند. آدم‌های جنگ ما از این وادی گذشته‌اند و تبدیل به یک نماد حماسی و انقلابی شده و به تاریخ فرهنگ مقاومت پیوسته‌اند.

منبع: / روزنامه / ایران ۱۳۹۰/۰۷/۱۰
گفت و گو شونده : حسین پارسایی