پیشنهاده کارشناسی ارشد 1400
پدیدآور: نرجس دلاوری پاریزی 
استاد راهنما: عاطفه کرباسی
 استاد راهنما: فرهاد شریعت‌راد
دانشگاه شهید بهشتی، دانشکده معماری و شهرسازی
چکیده

خانه سالمندانْ مکانی برای نگهداری و مراقبت از افراد میانسال و پیر است. در این مکان‌ها خدمات اقامتی و درمانی و فرهنگی و تفریحی به سالمندان می‌دهند؛ زیرا افرادی که در این مجموعه‌ها حضور پیدا می‌کنند یا محل مناسبی برای ادامه زندگی ندارند و یا مبتلا به بیماری‌های ناشی از افزایش سن‌اند که احتیاج به مراقبت دائمی دارند. در عین حال این افراد به فضاهایی برای سرگرم‌شدن و گذراندن اوقات فراغت خود نیازمندند. در شهر قم، تعداد خانه‌های سالمندان بسیار کم است و مراکز موجود نیز کیفیت مناسبی- چه از لحاظ کالبدی و چه میزان بهره‌مندی از امکانات- ندارد. در نتیجه باید خانه‌های سالمندانی که کیفیت مطلوبی برای زندگی سالمندان ساکن در شهر قم داشته‌باشد، ایجاد کرد. هم‌چنین از یک طرف پیرشدن جمعیت کشور و از طرف دیگر نیاز سالمندان به مراقبت دائمی، بر ضرورت ایجاد خانه سالمندانی با کیفیت مطلوب صحهّ می‌گذارد. بستر این پروژه در زمینی به مساحت حدود 6800 مترمربع واقع در میدان شهید محلاتی شهر قم است که هم‌اکنون یک خانه سالمندان در آن وجود دارد. در بررسی‌های میدانی انجام‌شده مشخص شد که خانه سالمندان موجود در بستر این پروژه بنایی در حد یک سرپناه برای سالمندان است و تنها نیازهای اولیه آن‌ها را آن هم با کمترین کیفیت- رفع می‌کند. همان-طور که در تصاویر 9 تا 12 در پیوست متن حاضر آورده شده‌است، مشکلات زیادی در این مکان وجود دارد. برای مثال درون اتاق‌ها، صرفا تعدادی تخت در کنار هم چیده شده‌اند و به نیازهای زندگی هر یک از اشخاص توجهی نشده‌است. در نتیجه باتوجه به کیفیت پایین معماری این خانه سالمندان و کمبود امکانات و فضاهای لازمْ تصمیم به بازطراحی این مجموعه گرفته شد. اطلاعات بیشتر و نقشه‌های مرتبط با زمین در پیوست متن حاضر آمده‌است. برای طراحی خانه سالمندان جدید، عرصه‌هایی از قبیل عرصه اقامتی، عرصه درمانی، عرصه توانبخشی، عرصه ورزشی، عرصه آموزشی، عرصه اداری و عرصه خدماتی مورد نظر است. از آنجایی که برخی از این افراد توانایی بیرون آمدن از تخت خود را ندارند، طراحی فضاها باید به گونه‌ای باشد که ارتباط بصری و فضایی با حیاط و فضاهای باز به راحتی انجام شود تا به تقویت روحیه این افراد کمک کند. همچنین با توجه به این‌که سالمندان در خانه‌هایی حیاط‌دار زندگی می‌کردند و خاطره آن‌ها از حیاط به عنوان فضای اصلی زندگی بسیار پررنگ است، توجه به حضور فضای باز در طرح خانه‌های سالمندان بسیار اهمیت دارد. توجه به معماری داخلی و مناسب‌سازی آن با نیازهای سالمندان نیز ضرورت دارد. در طراحی این خانه سالمندان به بهبود فضاهای کالبدی موجود در این ساختمان و ایجاد فضاهای طراحی شده برای زندگی مناسب سالمندان پرداخته می‌شود. زمین این خانه سالمندان در طرح تفصیلی به کاربری درمانی اختصاص یافته‌است. در خانه سالمندان موجود 80 نفر از آقایان سالمند نگهداری می‌شوند. سطح اشغال این خانه سالمندان در حال حاضر در حدود 35 درصد زمین (2300 مترمربع) است و دو طبقه دارد. طبق طرح تفصیلی حداکثر سطح اشغال مجاز این مجموعه 40 درصد است و حداکثر طبقات مجازْ 4 طبقه و حداکثر تراکم مجاز آن نیز 160 درصد است. در نتیجه حداکثر سطح اشغال مجاز این مجموعه برابر با 2720 مترمربع بوده و حداکثر زیربنای مجاز آن نیز 10880 مترمربع است. با این حال در این رساله باتوجه به اهداف کیفی طراحی از جمله نیاز به وجود فضاهای باز و نیم‌باز، به نظر می‌رسد که در بخش برنامه‌ریزی، زیربنای مجموعه از 6000 مترمربع بیشتر نشود. با توجه به این‌که طراحی معماری نوعی تحقیق کیفی است، این تحقیق که طراحی خانه سالمندان است نیز از روش تحقیق کیفی استفاده می‌کند؛ البته به این علت که طراحی معماری جنبه‌های گوناگونی دارد، روش این تحقیق ترکیبی است و از روش بررسی مصادیق و همبستگی نیز استفاده می‌شود. ابزارهایی که در این تحقیق استفاده می‌شود شامل خوانش متن و مشاهده مشارکتی و مشاهده عکس‌های موجود و مصاحبه با سالمندان است.