ساسانیان: فرمانروایان ایرانشهر
ساسانیان آخرین سلسله پادشاهی ایرانی بودند که از سال 224 تا 651 میلادی بر ایران حکومت کردند. آنها از خاندان ساسان بودند که ریشه آنها به پارس باز می‌گشت.
اردشیر بابکان، بنیانگذار سلسله ساسانی، در سال 224 میلادی اردوان چهارم، آخرین شاه اشکانی را شکست داد و خود را شاه ایران خواند. اردشیر بابکان یک جنگجوی ماهر و سیاستمدار توانمند بود. او توانست امپراتوری اشکانی را گسترش دهد و آن را به یکی از قدرتمندترین امپراتوری های جهان تبدیل کند.
[Image of اردشیر بابکان، بنیانگذار سلسله ساسانی]
ساسانیان با امپراتوری روم به عنوان قدرت غالب جهان باستان رقابت می کردند. دو امپراتوری چندین بار با یکدیگر در جنگ بودند. در جنگی که در سال 260 میلادی در جلولا بین ایران و روم رخ داد، شاپور اول، شاه ساسانی، امپراتور والرین را اسیر کرد. این پیروزی بزرگی برای ایران بود و ساسانیان را به عنوان قدرت برتر جهان باستان تثبیت کرد.
ساسانیان در زمینه های مختلف از جمله هنر، معماری، دین و فرهنگ پیشرفت های زیادی کردند. آنها به ساختن کاخ ها، معابد و بناهای دیگر پرداختند. همچنین به ترویج دین زرتشت پرداختند و آن را دین رسمی ایران کردند.
ساسانیان در سال 651 میلادی توسط اعراب مسلمان شکست خوردند و امپراتوری آنها به پایان رسید. با این حال، میراث آنها همچنان بر ایران و جهان تأثیرگذار است.
برخی از دستاوردهای مهم ساسانیان عبارتند از:

گسترش امپراتوری ایران به غرب و شرق
پیروزی بر امپراتوری روم در جنگ جلولا
ساختن کاخ ها، معابد و بناهای دیگر
ترویج دین زرتشت
پیشرفت در هنر، معماری، دین و فرهنگ

ساسانیان تأثیر زیادی بر تاریخ و فرهنگ ایران داشتند. آنها امپراتوری ایران را به یکی از قدرتمندترین امپراتوری های جهان تبدیل کردند و میراث آنها همچنان بر ایران و جهان تأثیرگذار است.

2

ساسانیان (224 تا 651 م) بی‌گمان تأثیرگذارترین دودمان در شکل‌گیری هویت، فرهنگ و تمدن ایرانی هستند؛ به گونه‌ای که با گذشت حدود 1400 سال از برافتادن ساسانیان هنوز میراث آنها بر بسیاری از جنبه‌های زندگی فرهنگی ایرانیان سایه افکنده است.

ساسانیان نخستین فرمانروایانی بودند که به طور رسمی «ایرانشهر» به معنای کشور آریایی را برای قلمرو خود برگزیدند که با کمی دگرگونی همچنان نام رسمی کشور ایران است. آنها گرداگرد مفهوم سیاسی ایرانشهر هویتی فرهنگی پدید آوردند که می‌توان آن را «هویت» ایرانی نامید؛ هویتی بر اساس تاریخ ملی (با اتکا به «خدای‌نامک» ساسانی)، زبان و ادبیات فارسی میانه (پهلوی ساسانی)، جشن‌ها، آداب و رسوم و البته دین زرتشتی. به این ترتیب هویت ایرانیان امروز وامدار ساسانیان است؛ زیرا جز دین زرتشتی، همۀ عنصرهای مهم هویت ایرانی دورۀ ساسانی همچنان باقی مانده است.

هویت‌سازترین کتاب تاریخ ایران یعنی شاهنامۀ فردوسی بر اساس «خدای‌نامک» ساسانی سروده شده است، نوروز همچنان جشن ملی ایرانیان است و هنوز زبان فارسی زبان رسمی و فرهنگی ایرانیان است. ساسانیان حتی در هویت دینی ایرانیان نیز تأثیرگذار بوده‌اند؛ به گونه‌ای که دو عنصر مهم معماری ساسانی یعنی گنبد و ایوان هنوز بخشی بنیادین از معماری مسجدهای ایران هستند.

این کتاب چهارمین مجلد از «مجموعۀ تاریخ ایران‌زمین» است که به معرفی تاریخ، فرهنگ و تمدن ایرانی در دورۀ 428 سالۀ فرمانروایی ساسانیان می‌پردازد. در فصل‌های نخستین کتاب سرگذشت پرماجرای ملتی سخت‌کوش و جنگ‌آور آمده است که به فرماندهی شاهان ساسانی پنجه در پنجۀ دولت‌های قدرتمند جهان باستان افکندند، دو امپراتور رومی را که با غرور به خاک ایرانشهر حمله کرده بودن به خاک افکندند و نخستین ملت جهان بودند که یک امپراتور رومی را زنده اسیر کردند؛ همچنین با دلاوری از مرزهای شرقی ایرانشهر در برابر حمله‌های پیاپی کوچ‌نشینان غارتگر دفاع کردند. در فصل نخست کتاب از برآمدن ساسانیان سخن گفته شده است.

شاپور یکم را می‌توان یکی از نابغه‌های نظامی بزرگ تاریخ ایران و جهان دانست. او در دوران پادشاهی خود مرزهای شمال‌شرق ایران را به اوج گستردگی خود رسانید و شکست‌های سختی بر رومیان وارد آورد؛ به گونه‌ای که امروزه پژوهشگران او را در زمرۀ بزرگ‌ترین دشمنان تاریخ روم می‌دانند. فصل دوم کتاب اختصاص به شرح زندگی و دوران پادشاهی او دارد.

جانشینان شاپور یکم در امور داخلی و خارجی مردانی ناتوان و ناکام بودند؛ درنتیجه از زمان درگذشت شاپور یکم تا برآمدن شاپور دوم دوره‌ای چهل‌ساله از آشفتگی سیاسی ایران را فراگرفت؛ ولی پادشاه بزرگی به نام شاپور دوم ایران را بار دیگر نیرومند کرد. در فصل سوم به دوران شاپور دوم پرداخته شده است.

پس از درگذشت شاپور دوم دوره‌ای پرفرازونشیب از تاریخ ایران آغاز شد که بیش از صدوپنجاه سال به درازا انجامید. این دوره سه ویژگی مهم داشت: کشمکش شاهان ساسانی با بزرگان کشور، فروکش‌کردن جنگ‌های ایران و روم، بحران‌های پیاپی در شمال‌شرق ایران. در فصل چهارم این دوره یعنی از مرگ شاپور دوم تا خسرو یکم (انوشیروان) بررسی شده است.

خسرو یکم پسر و جانشین قباد یکم است که در تاریخ ایران با نام خسرو انوشیروان آوازه یافته است. او بی‌گمان شناخته‌شده‌ترین و خوش‌نام‌ترین پادشاه دودمان ساسانی است که در دوران طولانی پادشاهی‌اش دولت ساسانی را به اوج قدرت و شکوه خود رسانید. فصل پنجم اختصاص به بررسی این دوران دارد.

دوران پنجاه‌سالۀ بعد از خسرو یکم پرفرازونشیب‌ترین و سرنوشت‌سازترین دوران تاریخ ایران باستان است. در این دوره هرمز چهارم و پسرش خسرو دوم به پادشاهی رسیدند و با انبوهی از بحران‌های داخلی و خارجی دست‌وپنجه نرم کردند. در سال‌های پایانی این دوره سرنوشت‌سازترین جنگ تاریخ ایران و روم روی داد؛ جنگی که پیامدهایش تاریخ جهان را دگرگون کرد. فصل ششم اختصاص به بررسی این دوران به‌ویژه پادشاهی خسرو دوم (پرویز) دارد.

در دو فصل پایانی کتاب به جنبه‌های دیگری از کوشش درخشان ایرانیان یعنی دستاوردهای فرهنگی و تمدنی ایران در دورۀ ساسانی پرداخته شده است و ارزش میراث تمدنی و فرهنگی ایرانشهر ساسانی و تأثیری که در تمدن جهانی داشت، بررسی گردیده است.

فهرست مطالب کتاب:

پیش‌گفتار

سال‌شمار رویدادهای مهم

1. اردشیر بابکان و برآمدن ساسانیان

2. شاپور یکم، پادشاه کشورگشا

3. شاپور دوم، دیرپاترین پادشاه تاریخ ایران

4. از مرگ شاپور دوم تا خسرو یکم (انوشیروان) (379 تا 531 م)

5. خسرو یکم (انوشیروان)، دوران طلایی ساسانیان

6. خسرو دوم (پرویز)، واپسین شاه بزرگ

7. برافتادن ساسانیان

8. تمدن و فرهنگ ایران‌زمین در دورۀ ساسانی

9. معماری و هنر ایران در دورۀ ساسانی

برای مطالعۀ بیشتر

منابع

نمایه