موضوع : دانشنامه | الف

ابوصرمه خزرجى

ابوصرمه خزرجى: از شاعران عرب
در نام او اختلاف است. طبرى براى او، نام هاى صرمة بن مالک، قیس بن صرمه، صرمة بن انس، ابوقیس بن صرمه را آورده است.[1] در اسم و کنیه او، نقل هاى دیگرى نیز وجود دارد.[2] او از بنى نجّار بود[3] و 120 سال عمر کرد.[4] در جاهلیّت، رهبانیّت اختیار و لباس پشمینه به تن و از بت پرستى دورى مى کرد. خود را از جنابت شست و شو مى داد و از زن حائض دورى مى جست.[5] بر زبانش حق جارى بود و خدا را به بزرگى یاد مى کرد. دین مسیحیّت را برگزید؛ امّا از آن صرف نظر کرد. جُنُب و حائض حق ورود به مکان ویژه عبادتش را نداشتند. او مى گفت: من خداى ابراهیم را مى پرستم.[6] ابوصرمه، در قبیله اش مورد احترام بود؛[7] قبیله قریش را دوست مى داشت و چندین سال در میان آنان زندگى کرد. زیرا همسرش، ارنب دختر اسدبن عبدالعزّى از قریش بود.[8] گویند: هنگام هجرت پیامبر(صلى الله علیه وآله)به یثرب، ابوصرمه اسلام را در کهن سالى به نیکى پذیرفت و از سابقان در اسلام پس از هجرت شد و جنگ بدر و دیگر غزوات را درک کرد.[9] به نقلى، در فتح مصر نیز حضور داشت.[10] به ابوصرمه اشعار زیبایى نسبت داده شده که در اشعار دوران جاهلیّت او، دعوت به خدا، نیکوکارى، تقوا، اخلاق نیک و صلح و آشتى به چشم مى خورد.[11] او پس از اسلام، در ستایش خدا، پیامبر اسلام و توفیق تشرّف به دین اسلام، فضایل قریش وآزمون هاى آن ها از سوى خداوند، اشعارى سروده است.[12] نقل شده است که عبداللّه بن عباس، براى آموختن اشعار ابوصرمه مدّتى نزد وى مى آمد.[13] او راوى احادیثى از پیامبر(صلى الله علیه وآله)بدون واسطه یا از طریقِ ابوایوب انصارى و دیگران است.

ابوصرمه در شأن نزول:
بخشى از آیه 187 بقره/2 درباره ابوصرمه نازل شده است.[14] روزه دار در آغاز اسلام، فقط مجاز به خوردن و آشامیدن از غروب تا پیش از خواب، یا قبل از وقت نماز عشا بود.[15] روزى ابوصرمه از کار در نخلستان، به خانه بازگشت و بر اثر خستگى به خواب رفت. هنگامى که بیدار شد،[16] از خوردن غذا پرهیز کرد و با همان حال، روز بعد را روزه گرفت. هنگام ظهر بى هوش شد[17] و به نقل سُدّى، پیامبر به او فرمود: چرا تو را رنجور مى بینم؟[18] ابوصرمه ماجرا را نقل کرد؛ آن گاه این آیه نازل شد: «کُلوا وَ اشرَبوا حَتّى یَتبیَّنَ لَکم الخَیطُ الأبیَضُ مِنَ الخیطِ الأسوَدِ مِن الفجرِ... = بخورید و بیاشامید تا رشته سپید بامداد از رشته سیاه [شب]بر شما نمودار شود». با نزول این آیه، حرمت خوردن و آشامیدن در شب ماه رمضان نسخ شد و مسلمانان خوشحال شدند.[19]

منابع:
اسباب النزول، واحدى؛ الاستیعاب فى معرفة الأصحاب؛ اسدالغابه فى معرفة الصحابه؛ الاصابة فى تمییز الصحابه؛ البدایة و النهایه؛ تفسیر القمى؛ التفسیرالکبیر؛ توضیح المشتبه؛ جامع البیان عن تأویل آى القرآن؛ السیرة النبویّه، ابن هشام؛ کتاب الثقات؛ مجمع البیان فى تفسیر القرآن؛ مروج الذهب.

پی نوشت:
[1] جامع البیان، مج 2، ج 2، ص 223-228.
[2] توضیح المشتبه، ج 5، ص 458؛ الثقات، ج 3، ص 340؛ سیره ابن هشام، ج2، ص 510؛ مجمع البیان، ج 1، ص 503.
[3] اسدالغابه، ج 3، ص 18.
[4] الاصابه، ج 3، ص 342.
[5] البدایة و النهایه، ج 3، ص 124.
[6] مروج الذهب، ج1، ص71؛ الاستیعاب، ج4، ص298.
[7] الاصابه، ج 3، ص 342.
[8] البدایة و النهایه، ج 3، ص 121.
[9] الاستیعاب، ج 4، ص 254.
[10] الاصابة، ج 7، ص 184.
[11] سیره ابن هشام، ج 2، ص 510 و 511 .
[12] همان، ص 512 .
[13] الاصابه، ج 3، ص 341.
[14] جامع البیان، مج 2، ج 2، ص 223 و 224.
[15] قمى، ج 1، ص 93؛ التفسیر الکبیر، ج 5، ص 268.
[16] الاصابه، ج 3، ص 343.
[17] اسباب النزول، واحدى، ص 48.
[18] جامع البیان، مج 2، ج 2، ص 227.
[19] اسباب النزول، واحدى، ص 49.