روزنامه همشهری، پنجشنبه 1 شهریور ,1375 22 آگوست ,1996 سال چهارم , شماره 1049

گسترش هسته ای; صلح زیر چتر کلاهکها قسمت دوم
بسیاری از کشورهای تولیدکننده نفت, در تحقیقات اتمی نیز
سرمایه گذاری می کنند واگر ایران در برنامه های اتمی سرمایه گذاری نکند
از بسیاری از کشورهای دنیا عقب می ماند.

اشاره ;بخش نخست گزارش تحقیقی دکترجلیل روشندل و دکتر سعیده
لطفیان در ارتباط با قدرت هسته ای ایران, با طرح دیدگاههای
مخالفان و طرفداران گسترش افقی سلاح های هسته ای و نیز بحث پیرامون
یک فرضیه در این ارتباط دیروز در صفحه علمی فرهنگی منتشر شد. امروز
در بخش دوم این گزارش, فرضیه دوم در این مورد و برنامه اتمی ایران
به چاپ رسیده است.

فرضیه دوم بازدارندگی اتمی, مانع جنگ بین دولت هائی می شود که
امکانات پیشرفته برای مدیریت بحران را در اختیار داشته و قادر به
کنترل فرآیند اوج گیری بحران می باشند. علاوه بر این, وجود رهبری
دیوانه مانند هیتلر, خواهی نخواهی احتمال وقوع جنگ اتمی را افزایش
می دهد.
افرادی هستند که از احتمال انتقال تسلیحات هسته ای در دست یک رهبر
ملی دیوانه صحبت می کنند. در سناریوهای مربوط به بدترین مورد هیچ
ادعائی در رابطه با سلامت مطلق عقلی رهبران دولت های اتمی نمی شود. با
این حال, جالب آن است که فرض نهفته ای وجود دارد که رهبران دیوانه
خطرناک از جهان سوم پدیدار می شوند. [اسامی مکررا ذکر شده صدام در
عراق و قذافی در لیبی هستند.] و فراموش می شود که از رهبران جهان اول
مانند آدولف هیتلر که در دیوانگی های جنگ جهانی دوم نقش عمده را ایفا
کردند نامی برده شود.
گام برداشتن در راه توسعه چنین تسلیحات پرخرج و بی نهایت مخربی, از
لحاظ نظامی و اقتصادی, کاری اشتباه است. بنا به گفته اتحادیه
دانشمندان نگران جنگ اتمی , بیش از 75 هزار کلاهک هسته ای در
زرادخانه های ایالات متحده آمریکا وشوروی سابق, با قدرت انفجاری بیش
از دو میلیون بمب هیروشیما, وجود داشت . آمریکا به تنهائی 300
میلیارد دلار(حدود شش هزار دلار برای هر خانواده آمریکایی) صرف تولید
تسلیحات هسته ای نموده است. هزینه اتمی کردن برای کشورهای جهان سوم
که از لحاظ منابع فقیر هستند, بسیار گزاف می باشد. این کشورها قادر
به شرکت در مسابقه تسلیحاتی با آمریکا و توسعه و تولید سلاح های اتمی
پیشرفته نخواهند بود.
علاوه بر دلایل اقتصادی, برنامه توسعه تسلیحات هسته ای برای کشورهای
جهان سوم, از لحاظ نظامی نیز اشتباه است, زیرا دولت های اتمی جدید
نمی توانند امیدوار باشند که حتی به آن سطح ناقص و مشکل آفرینی از
قدرت امنیتی که توسط قدرت های بزرگ بدست آورده شده, برسند. تعداد
بسیار کمی از این کشورها می توانند به ایجاد یک سیستم پرهزینه و
متنوع شامل محکم سازی, تحرک, پراکندگی و توانائی هشداردهنده و مراقبت
مضاعف گونه گون امیدوار باشند.
مخالفین اشاره می کنند که مشکل نامحدود بودن تعداد کشورهای دارای
توانائی بالقوه برای عضویت در باشگاه اتمی باید در نظر گرفته شود.
استدلال اصلی مخالفین گسترش افقی این است که هر چه تعداد ملل دارای
سلاح های اتمی بیشتر شود, احتمال بروز جنگ اتمی, از جمله جنگ تمام
عیار هسته ای بالاتر می رود.
در پی فروپاشی شوروی, بحث هائی در رابطه با رویاروئی هسته ای بین
آمریکا و روسیه [با توجه به اینکه بیشترین توانائی های هسته ای شوروی
سابق را روسیه بدست آورد], و بین آمریکا و چین انجام گرفته است. با
این حال, نگرانی عمده این است که کشورهای متخاصم و همجوار در جهان
سوم (مانند پاکستان و هند, کره شمالی و جنوبی, برزیل و آرژانتین ,
ایران و عراق, اسرائیل و سوریه )درگیر جنگ هسته ای گردند.
نکته دیگر در اینجا, مسئله جنگ اتمی تصادفی است. همانطوری که حتی
یک دولت عضو جدید[مثلا کره شمالی] به باشگاه اتمی ملحق می شود,
احتمال کاربرد سلاح های اتمی در جنگ ها نیز افزایش می یابد. سناریوهائی
که چگونگی بروزجنگ اتمی محدود را توصیف می کنند, احتمال مداخله
قدرت های بزرگ را در جنگ هائی در نظر می گیرند که در آنها قدرت های کوچک
سلاح های اتمی به کار می برند. فرض بر این است که حتی یک کشور کوچک با
تسلیحات اتمی ساده [از نوع ابتدائی] می تواند باعث ایجاد دردسر برای
قدرت های بزرگ بشود. ترس از این است که هر چه کشورهای دارای سلاح های
اتمی افزایش یابد,احتمال بروز جنگ اتمی بالاتر رود. در یک مطالعه
آماری مربوط به رابطه بین منازعات و داشتن تسلیحات اتمی, بوئنو دو
موسکیتو و رایکر مشاهده کرده اند که در آغاز احتمال اینکه منازعه
دوجانبه منجر به رویاروئی اتمی گردد, افزایش می یابد و سپس هنگامی که
تمام ملل به تسلیحات اتمی مسلح می شوند[این احتمال] به صفر کاهش
می یابد, در حالی که خطراتی در گسترش سلاح های هسته ای وجود دارند, اما
این خطرات ممکن است که به اندازه خطرات عدم توازن در قدرت هسته ای
مهم نباشند.
مزروعی Mazrui خاطر نشان می کند که جهان سوم به نحو بیمانندی در معرض
وابستگی و محدودیت های خارجی قرار گرفته است. وابستگی, خودش را به
صور گوناگون تحمیل می کند. مسئله مهم برای دولت های جدید, حفظ حق
تعیین سرنوشت شان, تمامیت ارضی و حق حاکمیت می باشد. مزروعی دولت های
بزرگ آفریقائی را تشویق می کند تا برای بیرون کشیدن آفریقا از یک
موقعیت پیرامونی در نظام سیاسی اقتصادی جهانی, مبادرت به تولید
تسلیحات اتمی بنمایند. به طور کلی, به تسلیحات اتمی به عنوان یک
ابزار سیاسی جهت افزایش نفوذ آفریقا در سیاست بین الملل نگاه
می شود.
گروهی دیگر از پژوهشگران گرایش ضد گسترش افقی سلاح های اتمی را
دستاویزی برای نوع جدیدی از امپریالیسم یعنی امپریالیسم
هسته ای NuclearImperialism می بینند. از یک سو, استدلال می شود که
منافع امنیت ملی آمریکاو تعهداتش در قبال حفظ امنیت همپیمانانش
مستلزم ادامه آزمایش های سلاح های اتمی و تولید تسلیحات هسته ای مناسب
برای استقرار در صحنه های نبرد در جهان سوم توسط نیروهای نظامی
آمریکائی مانند نیروی واکنش سریع Force Deployment Rapid می باشد.
فرض بر این است که آمریکا مقید است تا دولت های دوست و متحدینش را
زیر چتر اتمی خود و بازدارندگی گسترده قرار دهد تا از آنان د ربرابر
تهاجم خارجی دفاع کند. از سوی دیگر, کشورهائی که فاقد سلاح های هسته ای
هستند مورد تشویق قرار می گیرند تا به توانائی نظامی اتمی دستیابی
پیدا نکنند.
سرچشمه این مشکل را در اهداف امنیت ملی و نقش 5 قدرت بزرگ جهانی در
کشورهای جهان سوم می توان یافت. ماهیت روابط شمال و جنوب هسته مرکزی
مشکلات گسترش افقی سلاح های اتمی را تشکیل می دهد. تصدیق وجود یک رابطه
نابرابرو تعهد رسمی به تغییر وضع موجود, کمک بسیاری به درک بهتر این
مسائل می نماید. علاوه بر این, جستجو برای ابزارهای موثر جهت حفظ صلح
بین المللی و نظم جهانی نیز, سهل تر می شود.
تا زمانی که نابرابری های غیرعادلانه و غیرمنطقی در نظم سیاسی ,
اقتصادی ,اجتماعی جهانی باقی بماند, باید انتظار داشت که مسابقات
تسلیحاتی از جمله مسابقات تسلیحات اتمی ادامه پیدا کنند.

برنامه اتمی ایران اخیرا در گزارش های متعددی به تمایل شدید
ایران در مورد دستیابی به تسلیحات اتمی اشاره شده است. در نتیجه
تصمیم دولت جهت تکمیل راکتور اتمی بوشهر, ترس از یک بمب اتمی
ایرانی بار دیگر ابراز شده است. زمانی شاه مخلوع ایران در راستای یک
قدرت اتمی جاه طلبانه, اعلام داشت که ایران باید به توانائی اتمی
نائل آید. اکنون با گذشت شانزده سال از انقلاب اسلامی و سقوط نظام
شاهنشاهی, با تهاجم عراق به کویت و حمله های ضد ایرانی در مطبوعات
غرب, این طور تصور می شود که ایران قصد دارد باکمک های خارجی در
راه اندازی راکتور بوشهر, طرح های اتمی جاه طلبانه گذشته را دوباره از
سر گیرد.
راکتور اتمی بوشهر(آب سبک با مصرف اورانیوم غنی شده به ظرفیت 1300
مگاوات) خریداری شده از شرکت کرافت ورک یونیون آلمان غربی , Union
Kraftwerk نیمه تمام بود که در سال 1979 تکمیل آن متوقف شد . به این
نیروگاه در نوامبر ,1987 و ژوئیه ,1988 توسط هواپیماهای جنگنده
عراقی آسیب هائی وارد شد. از آنجائی که ایران عضو معاهده منع گسترش
سلاح های اتمی proliferation Treaty Non بوده , و مقررات حفاظتی آژانس
انرژی اتمی بین المللی را به طور کامل پذیرفته است, این آژانس اختیار
دارد که این نیروگاه را در زمانی که ساخت آن تکمیل شد, تحت نظارت
خود قرار دهد. شاه موافقتنامه ای را باشرکت فراماتوم فرانسه در مورد
نیروگاه برق دیگری (دارخوین) در اهواز (آب سبک, با مصرف اورانیوم
غنی شده کم , به ظرفیت 935 مگاوات) امضاء کرده بود. احداث این
نیروگاه درست در زمانی شروع شد که انقلاب 1979 رژیم سلطنتی را واژگون
ساخت. ایران یک مرکز تحقیقات اتمی نیز(آب سبک, با مصرف اورانیوم
بیسار غنی شده , به ظرفیت 5 مگاوات) در تهران دارد که توسط ایالات
متحده آمریکا در سال 1967 تاسیس شده است .
بر خلاف بسیاری از کشورهای جهان سوم, که بعضا استدلال می کنند که
ایران نیازی به سرمایه گذاری در یک برنامه اتمی به عنوان یک منبع
انرژی جایگزین نفت ندارد, چون این کشور یکی از صادرکنندگان عمده
نفت در منطقه است. باید متذکر شد که بسیاری از کشورهای تولیدکننده
نفت, در تحقیقات اتمی نیز سرمایه گذاری می کنند واگر ایران در
برنامه های اتمی سرمایه گذاری نکند از بسیاری از کشورهای دنیا عقب
می ماند. در حال حاضر, ایران تحت فشار شدید برای استفاده از منابع
انرژی غیرنفتی نیست, اما طرح هائی برای دستیابی به توانائی
تکنولوژیکی جهت استفاده از مولدهای برق اتمی دارد.
آنهائی که ادعا می کنند ایران به عنوان یک کشور تولیدکننده نفت نیازی
به انرژی اتمی ندارد, کمبودهای برق و نیاز به ظرفیت تولید بیشتر
برق برای کارخانه ها و صنایع را نادیده می گیرند. هدف ایران استفاده
از قدرت هسته ای برای تولید الکتریسیته و برای کارخانه های نمک زدائی
از آب دریااست. برای ایجاد صنعت اتمی کاملا خودکفا به هزینه های
گزاف, توانائی تکنولژیکی و فرصت مناسب برای دسترسی به مواد خام نیاز
است. ایران در زمینه داشتن اورانیوم در استان یزد از امکانات خوبی
برخوردار است.
رئیس جمهوری ایران آقای هاشمی رفسنجانی طی بازدید رسمی از یزد از
کشف اورانیوم ووجود سه معدن با 800 میلیون تن ذخائر اثبات شده
استقبال کرد. ایران پذیرفته است که تمام مقررات حفاظتی آژانس انرژی
اتمی بین المللی را در مورد تاسیسات اتمی اش بکار ببندد. اعتقادبر این
است که نمی توان به کشورهای جهان سوم, همچون ایران, در مورد رعایت
مقررات موافقت نامه های منع گسترش سلاح های اتمی اعتماد کرد. این استدلال
بر غیر قابل رسیدگی بودن رعایت مفاد معاهدات کنترل تسلیحات مبتنی
است. این ادعا که ایران هرگز هدفی برای عدم گسترش سلاح های اتمی
نداشته است درصدر حملات اخیر بر علیه ایران قرار دارد. دوچ Deutch
اخیرا درمقاله ای در مجله امور خارجی اشاره می کند که امضای
قرارداد منع گسترش تسلیحات اتمی تضمینی علیه گسترش نیست. نکته قابل
توجه این ادعای دوچ است که امضای معاهده منع گسترش توسط ایران ,
بدون شک هزینه ای بود که ایران برای دریافت کمک های بیشتر در زمینه
اتمی از عرضه کننده اصلی این گونه کمک ها یعنی ایالات متحده آمریکا
متحمل شد, در حالی که این امکان وجود دارد که در زمانی که عراق و
لیبی این معاهده را امضاء کردند جاه طلبی های اتمی نداشتند.
ادامه دارد