پارسای داخل کشور کارشناسی ارشد 1390
موضوع: سینما (کارگردانی)
پدیدآور: رضوان اناری 
استاد راهنما: مهدخت بروجردی علوی
دانشگاه علامه طباطبائی، دانشکده علوم اجتماعی
چکیده

خانواده یکی از مهم‌ترین نهادهای اجتماعی است و به واسطه همین اهمیت است که سینما، به عنوان رسانه‌ای که نمودی از فرهنگ مردم جامعه است، به انحای مختلف به بازنمایی آن می‌پردازد. این پژوهش با هدف بررسی نحوه بازنمایی خانواده ایرانی در سینمای سه دهه بعد از انقلاب اسلامی انجام شده تا در نهایت به این پرسش، پاسخ دهد که خانواده ایرانی در هر یک از دهه‌های بعد از انقلاب اسلامی، چگونه به تصویر کشیده شده و سیر تحول این تصویر در سالیان بعد از انقلاب، چگونه بوده است. این پژوهش سعی کرده با استفاده از نشانه‌شناسی به عنوان یکی از روش‌های کیفی پژوهش،‌ به این پرسش پاسخ دهد. به این منظور، تمامی فیلم‌های سینمایی ایران که با مضمون خانواده ساخته شده و در جشنواره فیلم فجر، شرکت کرده‌اند، به عنوان جامعه آماری انتخاب شده و از این ‌میان، در هر دهه، یک فیلم به عنوان فیلم نمونه مورد بررسی قرار گرفت. با بررسی سه فیلم "مادر"(1368- علی حاتمی)، "لیلا"(1376- داریوش مهرجویی) و "چهارشنبه‌سوری"(1384- اصغر فرهادی) به ترتیب از دهه اول، دوم و سوم بعد از انقلاب، این نتیجه به دست آمد که خانواده دهه اول، خانواده‌ای سنتی است که ارزش‌‌ها در آن وجه غالب را دارند. محور خانواده، مادر است و رنگ و بوی مذهبی بودن، کاملا نمایان است. در این دوره، خانواده به عنوان راه حل مشکلات، دیده می‌شود. در دهه دوم، خانواده که انسجام دوره اول را ندارد؛ سست‌تر و بی‌بنیان‌تر به نمایش درمی‌آید. اگر بخواهیم این خانواده را روی طیفی از سنت و مدرنیسم به ترسیم کنیم، بین این دو طیف سرگردان است؛ این گرایش در سطح و روبنا به مدرنیسم و در زیربنا به سنت، متمایل است. توجه به مذهب، هنوز در این دوره وجود دارد ولی کمرنگ شده است و در دهه سوم، خانواده به تصویرکشیده شده، بی‌بنیان و متزلزل است که شک و تردید، پایه‌های اصلی آن را تشکیل می‌دهند. علقه‌های مذهبی در این خانواده وجود ندارد و حتی شاهد، واکنش‌های ضدمذهبی در آن هستیم. این خانواده نیز درون طیفی از سنت و مدرنیته، سرگردان است؛ هرچند گرایش بیشتر به سمت مدرنیته است و سردرگمی او، حاصل از زندگی شهری، نشان داده می‌شود.