پارسای داخل کشور کارشناسی ارشد 1373
پدیدآور: حمیدرضا افشار 
استاد راهنما: حمید سمندریان
دانشگاه تربیت مدرس، دانشکده هنر
چکیده

تئاتر رادیویی بدون استعانت از عوامل بصری با اعتماد به تخیل مخاطبین و ارتباط ذهنی آنها در تجسم واقعیت بصری شکل می‌گیرد.تئاتر رادیویی حامل تصاویر بسیار پیچیده نیست بلکه در جهت انتقال فکر، احساس یا عمل و سادگی گام بر می‌دارد.زیرا نمایشنامه رادیویی مانند اوراق رمان قابل برگشت نیست .تئاتر رادیویی متکی به اعمال و حوادث بغرنج نیست و از روانشناسی شخصیت‌ها پرهیز میکند.شنونده نمایش رادیویی بر خلاف تماشاگر تئاتر از عنصر توجه جمعی یا هماهنگی برخوردار نبوده و شریک مراسمی آئینی نیست .بدون تهیه بلیط، ترک خانه و هیچگونه تحمل دشواری با لباس راحت ، بی‌صبری و انصراف خود را با خاموش کردن رادیو اعلام می‌دارد.در اینجا احساس مشترک و هیپنوتیزم سینما و تئاتر وجود ندارد.امکانات رسانه‌ای رادیو، فرصت بیشتری به مشارکت و حضور فعال مخاطب خود نیست به رسانه‌های دیگر در خلق فضاهای نمایشی می‌دهد.جریان سیال ذهن یکی از امکانات اجرایی منطبق با ماهیت این رسانه است که بسیار مورد استفاده قرار می‌گیرد.در این شیوه، خاطرات و افکار پرسناژ بوسیله دیالوگ میان خودش و شخصیت‌های مختلف در زمان‌های گوناگون بصورت ذهنی شکل می‌گیرد.این شیوه اجرائی، نمایش رادیویی را بصورت یک نمایشنامه خویشتن‌نگر درمی‌آورد، از طرفی کارگردان را قادر می‌سازد واقعیت و خیال را با یکدیگر ترکیب کرده، صحنه را کوتاه و بلند در درون یکدیگر حرکت دهد.نمایش رادیویی، نمایشی است که اختصاصا" با امکانات ویژه رادیو شکل یافته.این کلمه حامل و شامل نوعی خصوصیت و ویژگی رادیویی در متن نمایش است .در این تعریف از یک سو تئاتر و از سویی دیگر امکانات ویژه رادیو دو رکن اصلی "نمایش رادیویی" بشمار می‌روند.در واقع نمایش رادیویی نوعی تئاتر وابسته به تکنیک می‌باشد که در آن، رادیو وسیله است و تئاتر محتوی با پیام و در نتیجه ویژگیهای کلی آن از خصوصیات رسانه‌ای رادیو ناشی می‌شود. 1 - متن تئاتر رادیویی باید کوتاه، موجز و از رنگ و لعاب‌های فضل‌فروشانه و روشنفکرانه باشد، از تعداد و پیچیدگی شخصیت‌ها اجتناب شود.همینطور باید از شکل آموزشی مطلق فاصله گرفته و با زبانی ساده، بدور از هرگونه تصنع تئاتری، کاملا" خودمانی و صمیمی باشد. 2 - کارگردانی و شیوه‌های اجرائی در تئاتر رادیویی بدلیل وجود شرایط خاص در هنگام ضبط و اجرای برنامه با شیوه‌های اجرایی و عملکرد هنری کارگردان تئاتر در صحنه تفاوتهای عمده‌ای دارد. 3 - بازیگری مهمترین عامل در قوام و شکل‌گیری تئاتر رادیویی است .بازی و بیان بازیگر است که می‌بایست مخاطب را در مقابل رادیو بنشاند. ضعف بازی و بیان بازیگر، بیشترین لطمه را متوجه تئاتر رادیویی خواهد ساخت . 4 - با افزودن جلوه‌های صوتی به نمایش رادیویی این نمایش به تعریف جدیدی بنام (تئاتر ذهن) دست یافت .همانطور که نقش یک بازیگر اهمیت بسیار دارد افکتور نیز از اهمیتی برابر بازیگر برخوردار است .افکت ، حرکت و هیجان نمایش را تضمین می‌کند.افکت عمل بازیگر را در زمان و مکان برای شنونده روشن می‌نماید. 5 - موسیقی نقش بخصوص ، حساس و مهمی را برای خلق خالت یا فضا، پیوستن حالت‌ها، تفسیر اوضاع و احساسات در نمایش رادیویی بعهده دارد.یکی از عوامل مهم فضاسازی در نمایش رادیویی موسیقی می‌باشد که در موارد زیر بکار می‌رود : موسیقی بعنوان فاصله دو صحنه - موسیقی بعنوان ساندافکت - موسیقی بعنوان تم اصلی - موسیقی بعنوان نقطه‌گذاری در متن - موسیقی بعنوان راوی و...رساله حاضر، تلاشی است بسیار ناچیز در عرضه قواعد و اصول ساختاری این هنر.از تاسیس رادیو در ایران 1319 و پخش اولین نمایشنامه رادیویی به نام "بازگشت " اثر صادق بهرامی 1337، هیچ منبع و ماخذی حاوی مطالب بازیگری و کارگردانی نمایش رادیویی، در ایران تدوین نشده است .رساله حاضر مشتمل بر پنج فصل است .فصل اول به اهمیت رسانه رادیو در ارتباط با هنر نمایش می‌پردازد.در این فصل با مطالعه روانشناسی رادیو و مخاطبان و ارتباط تنگاتنگ این دو قطب و تاثیرات متقابل آنها نسبت به هم شاهد سیر تحول و تکامل این هنر می‌باشیم.فصل دوم (کارگردانی) و سوم (بازیگری) بنابر اهمیت موضوع و هدف تحقیق، طولانی‌ترین بخش رساله را شامل می‌شود که در پایان به تفاوت آن با دیگر رسانه‌ها پرداخته شده است .در فصل چهارم به اهمیت متن، موسیقی و ساندافکت در ساختار نمایش رادیویی و خصوصیات ظاهری و محتوایی هریک نیز پرداخته شده است .درفصل پنجم به عنوان نقطه عطف تاریخ تحول نمایش رادیویی، به نمایش "جنگ دنیاها" به کارگردانی اورسن ولز در سال 1938 اشاره شده است .