بافت تاریخی شهرها آثار گرانبهایی از تاریخ فرهنگ و دانش معماری بومی اند که بخشی از هویت اجتماعی هر کشوری تلقی می شوند. در بافت های تاریخی به لحاظ کمّی، کاربری مسکن بیشترین درصد را به خود اختصاص می دهد. مسکن سنتی ایران با برقراری ارتباطی شایسته با سبک زندگی و شرایط اجتماعی زمان خود همواره از مطلوبیت بالایی برخوردار بوده است.
 

خانه های سنتی باقی مانده در شهر قم بخشی از میراث ارزشمند معماری اقلیم گرم و خشک ایران می باشد که در عین تشابه با معماری دیگر شهرهای کویری، در جزئیات و ظرایف به طرز هنرمندانه ای متفاوت می باشد.
بررسی معماری سنتی و بافت کویری ایران نشان می دهد که عواملی نظیر آب و هوای گرم و خشک یا گرم و مرطوب و وجود بادهای شدید فصلی تاثیر بسزایی در نوع ساختمان خانه ها داشته اند. آب و هوا و نوع اقلیم از پدیده هایی است که انسان همواره در طول هزاران سال با بهره گیری از تجارب خود به نوعی با آن مقابله کرده است. چنانچه در تنوع اقلیمی فلات ایران به چهار اقلیم اکتفاء کنیم ، بیش از نیمی از ایران در پهنه ی اقلیم گرم و خشک و مرطوب قرار دارد و شهر قم با قرار گرفتن در اقلیم گرم و خشک از معماری مناطق گرم و خشک متأثر می باشد. 
 

آغاز ارتباط و تلاقی و دوره آشنایی ایرانی ها با مدرنیته در غرب از دوره قاجار آغاز می گردد که بخشی از تاثیر آن در معماری می باشد. در سال های اخیر این شکاف بیشتر و بیشتر شد و باعث شد که معماری سنتی کمرنگ گردد. متاسفانه ساخت و ساز نامتناسب با فرهنگ اقلیمی منطقه از جانب متولیان امر باعث شده است که معماری ایران در یک شکل متحد و هم شکل در چهار اقلیم متفاوت به یک شکل نمود پیدا کند که ارتباط زیادی با فرهنگ ایران ندارد. متاسفانه به دلیل عدم توجه به بافت های قدیمی و میراث معماری برجای مانده از گذشته شاهد تخریب معماری کلاسیک هستیم. در حالی که جایگزینی جز معماری مدرن ندارد.

عواملی که بر تغییر سبک معماری سنتی ایران تاثیرگذاشته اند؟

رشد سریع مدرنیته
عدم برنامه ریزی برای تلفیق معماری سنتی و مدرن 
مهاجرت از روستاها به شهر، گسترش شهرنشینی بدون رعایت اصول شهرسازی ایرانی
ارتباط با دنیای مدرن و ساخت خانه ها متأثر از معماری مدرن اروپایی
شرایط اقتصادی و فرهنگی 
روی کار آمدن افراد سودجو و منفعت طلب

عوامل طبیعی؛ تخریب منازل قدیمی به سبب سیل و زلزله و طوفان و عامل زمان و ... ساخت منازل را به سمت استفاده از متریال قوی تر چون بتن و آهن و سیمان، بدون تناسب با معماری سنتی و اقلیم آب و هوایی هر منطقه سوق داد. 
عدم آگاهی مردم و عدم دلسوزی و آینده نگری مسئولین نسبت به فرهنگ و میراث کهن ایران با وضع قوانین دست و پاگیر مدرنیته شهرسازی
 

تبعات تغییر سبک معماری سنتی و مدرن در ایران
عدم تناسب مصالح با اقلیم منطقه باعث افزایش مصرف انرژی و بالطبع تغییر لوازم گرمایش و سرمایش و حتی نقشه داخلی ساختمان گردید. حذف خصوصیت های معماری سنتی مثل حیاط و ایوان، مطبخ و پستوخانه و سرداب و ... 
جایگزینی معماری مدرن که عاری از خصوصیت های معماری سنتی است، باعث آلودگی تصویری و صوتی در منطقه گردید. اضافه شدن تیر چراغ برق و کابل ها و شلوغی پشت بام ها (لوله ها و کولرها) و تابلوهای تبلیغاتی و ماشین ها بر زیبایی بصری فضای شهری تأثیر سلبی گذارد.

متاسفانه در طرح کمیسیون ماده ۵، بافت تاریخی ۳۱۵ هکتاری قم کتمان شده است. با اعلام شهرداری، بافت سنتی قم، تنها به ۴۰۰ قطعه پراکنده با حریم یک پلاک تقلیل داده شده است؛ در حالی‌‌که «مفهوم بافت تاریخی» در چارچوب محلات، گذرها و ساکنان‌ بومی‌شان در یک همبستگی کالبدی و اجتماعی، همواره در منشورهای ملی و بین‌المللی مورد تأکید بوده است. 
 

متاسفانه هر روز با ساخت سازهای بی رویه به سبک مدرن بافت تاریخی قدیمی قم در تخریب کامل قرار گرفته است شایسته توجه بیشتر از سمت مسئولین می باشد.
این مجموعه تلاش دارد تا تقابل نابرابر بین سنت و مدرنیته را در کالبد ظاهری بنا به تصویر کشد.

سرآمد آذر 1402