چکیده:
مطالعات زمین‌شناسی منطقه قم نشان می‌دهد که بخش قابل توجهی از این ناحیه در گذشته تحت پوشش دریای عمیقی به نام دریای بزرگ مدیترانه مرکزی بوده است. رسوبات و ته نشست‌های این دریاچه کهن در حال حاضر در دامنه کوه‌های شاه جمال، نرداغی، دو برادران، خضر، یزدان و سایر ارتفاعات استان قم به وفور یافت می‌شوند. وجود فسیل‌ها در این رسوبات، گواه روشنی بر این مدعا است (رحمانی، مختار، ۱۳۸۴).
با استناد به این یافته‌ها، می‌توان نتیجه گرفت که در دوران‌های دور، دریاچه یا دریایی عظیم در این منطقه وجود داشته که پس از فروکش کردن سطح آب آن، به شکل‌گیری جلگه‌ها و دشت‌های وسیع در این ناحیه منجر شده است. این امر، در نهایت به پیدایش سکونتگاه‌های انسانی در این مناطق انجامیده است.
برای تأیید این نظریه، می‌توان به گفته‌های دانشمندان این حوزه استناد کرد. آنها معتقدند که از جمله ساکنان این منطقه، مردمان سیلک کاشان بوده‌اند که قدمت سکونتشان به 7000 سال قبل از میلاد مسیح بازمی‌گردد. همچنین، شواهد حاکی از حضور جوامع دیگری از عصر سنگ در کنار این جلگه حاصلخیز است که در منطقه قمرود واقع شده است. قدمت کهن‌ترین این جوامع به دوره فراپارینه سنگی (حدود 15 تا 13 هزار سال پیش) تخمین زده می‌شود (رحمانی، مختار، ۱۳۸۴).
واژگان کلیدی: زمین‌شناسی، قم، دریای باستانی، رسوبات، فسیل، سکونتگاه‌های انسانی، سیلک کاشان، عصر سنگ، قمرود.
مقدمه:
منطقه قم به دلیل موقعیت خاص جغرافیایی و شرایط اقلیمی، از نظر زمین‌شناسی از تنوع و پیچیدگی قابل توجهی برخوردار است. مطالعات انجام‌شده در این منطقه، شواهدی از وجود یک دریاچه یا دریای عظیم در گذشته دور این ناحیه را ارائه می‌دهد. این پژوهش به بررسی این موضوع و تأثیر آن بر شکل‌گیری سکونتگاه‌های انسانی در این منطقه می‌پردازد.
شواهد زمین‌شناسی:
حضور رسوبات و ته نشست‌های دریایی در دامنه کوه‌های مختلف استان قم، گواه روشنی بر وجود دریاچه یا دریایی باستانی در این منطقه است. این رسوبات که عمدتاً از جنس آهک، ماسه سنگ و مارن هستند، حاوی فسیل‌های مختلفی از موجودات دریایی مانند صدف، مرجان و ماهی هستند.
تأثیر بر سکونتگاه‌های انسانی:
فروکش کردن سطح آب این دریاچه در طول دوران زمین‌شناسی، به شکل‌گیری جلگه‌ها و دشت‌های وسیع در منطقه قم منجر شده است. این جلگه‌ها با دارا بودن خاک حاصلخیز و منابع آبی مناسب، به سکونتگاه‌های ایده‌آلی برای بشر تبدیل شده‌اند.
بررسی‌ها نشان می‌دهد که از جمله اولین ساکنان این منطقه، مردمان سیلک کاشان بوده‌اند که قدمت سکونتشان به 7000 سال قبل از میلاد مسیح بازمی‌گردد. همچنین، شواهد حاکی از حضور جوامع دیگری از عصر سنگ در این ناحیه است.
نتیجه‌گیری:
مطالعات زمین‌شناسی گویای وجود دریاچه یا دریای باستانی در منطقه قم در دوران‌های دور است. پس از فروکش کردن سطح آب این دریاچه، جلگه‌ها و دشت‌های وسیعی شکل گرفته‌اند که به سکونتگاه‌های مناسبی برای بشر تبدیل شده‌اند. شواهد باستان‌شناسی نیز حضور جوامع مختلف انسانی در این منطقه را در طول ادوار مختلف تاریخی تأیید می‌کند.