روزنامه شرق، چهارشنبه ۱۹ آذر ۱۳۸۲ - ۱۵ شوال ۱۴۲۴ - ۱۰ دسامبر ۲۰۰۳

معصومه شهریاری: پارلمان و انجمن های مذهبی- اخلاقی برخی کشورهای اروپایی در حالی طی هفته های گذشته بر سر تصویب یارد لوایح مربوط به پیوندها و تولید سلول های بنیادی جنینی روزهای شلوغی را پشت سر می گذارند که پژوهشگران ایرانی بی سروصدا در آزمایشگاه های خود سعی در به کارگیری این سلول ها در درمان بیماری های شایع در کشور را دارند.

ایران یکی از ده کشور جهان است که موفق به دستیابی به دانش تولید، تکثیر و انجماد سلول های بنیادین جنینی انسان شده است.

محققان اظهار می دارند که کلنی سلولی تولید شده می توانند در مسیر تولید هر بافتی هدایت شوند به همین دلیل بسیاری از مشکلات ماهیچه ای قلب پس از بروز سکته، بافت های صدمه دیده استخوانی، بیماری دیابت و کبد با تزریق فقط ذره ای از سلول ها به بیمار ترمیم می شوند.

ایران و انگلستان دو کشوری هستند که در میان واکنش های متفاوت و گاه تند مجامع مختلف دستیابی به این موفقیت را در سه ماه گذشته گزارش کرده اند.

طرح تولید سلول های بنیادین جنین در کشور برای نخستین بار در خاورمیانه انجام گرفته و در سطح جهان در مقامی پس از کشورهای آمریکا، استرالیا، سوئد، انگلیس، هندوستان، کره جنوبی، ژاپن و سنگاپور قرار گرفته است.

یکی از اعضای پارلمان انگلیس در اتحادیه اروپا در حالی اعلام کرد تمام تلاش خود را برای کاهش استفاده از این روش به کار خواهد گرفت که همان روز جهادگران علمی و محققان تولید، تکثیر و انجماد سلول های بنیادی جنینی از سوی مقام رهبری و رئیس جمهوری مورد تجلیل قرار گرفتند و آنان را هدیه ای الهی خواندند.

چندان نزدیک نیست

سلول های بنیادی سلول های متفاوتی با سلول های افراد پیر نیستند تنها تفاوت آنها جوان بودن و امکان تکثیر بیشتر است که در سلول های پیر امکان ترمیم و بازسازی سلول وجود ندارد اما با سلول های بنیادی جنینی به راحتی می توان بسیاری از مشکلات ماهیچه ای، استخوانی، کبد، خون و حتی ناباروری را حل کرد.پژوهشگران پژوهشکده رویان جهاد دانشگاهی سه ماه پیش اعلام کردند که موفق به تولید، تکثیر و انجماد سلول های بنیادی جنینی انسان شدند.

سعیدکاظمی آشتیانی رئیس پژوهشکده رویان در توضیح ضرورت پرداختن به بحث سلول های بنیادی جنینی آن هم در یک کشور اسلامی، گفت: ضرورت پرداختن به بحث سلول های بنیادی جنینی بر این اصل بود که پیش بینی می شود، به کارگیری سلول های بنیادی در سال های آینده که البته چندان نزدیک نیست بین ۵ تا ۱۰ سال آینده به مثابه یک انقلاب بزرگ در درمان پزشکی در جهان مطرح می شود.

در هیچ نقطه ای از دنیا هنوز به طور جدی استفاده از بن یافته ها و سلول های بنیادی هنوز عملیاتی و کاربردی نشده است. دانشمندان در این زمینه زمانی را پیش بینی می کنند اما در عین حال نباید هم امیدواری های کاذب نیز برای مردم متصور کرد.

وی افزود: پیش بینی می شود طی ۵ تا ۱۰ سال آینده این تکنولوژی و یافته بشری، در اختیار بیماران قرار گیرد. به طور قطع اگر این کار به نتیجه برسد هم در جهت خدمت رسانی به مردم و هم اقتصادی نقش مهمی را خواهد داشت.

رئیس پژوهشکده رویان همچنین اظهار داشت: اصولاً پرداختن ما به سلول های بنیادی جنینی نیز بر همین اصل استوار است که آینده درخشانی را برای این تحقیقات متصور هستیم و فکر می کنیم اگر همت کنیم می توانیم در این جهت فاصله مان را با جهان کم کنیم و لااقل نسبت به عقب ماندگی دیگرمان عقب ماندگی کمتری را بروز دهیم. این ضرورت پرداخت به این موضوع است.

وی در مورد اهمیت پرداخت به موضوع سلول های بنیادی جنینی نیز اظهار داشت: اندیشمندان و محققان به دنبال این توانایی هستند که بتوانند از این سلول های پر توان به دلخواه و برنامه ریزی شده سلول های موردنظر خود را تولید کنند و نهایتاً آن را در طب پیوند مورد بهره برداری قرار دهند. آنچه در استفاده های این سلول ها می توان گفت استفاده آن در طب پیوند است. به طور مثال تولید عصب، عضله قلبی، سلول های تولیدکننده انسولین و پانکراس است که در صورت تولید و اطمینان از کارآیی آنها می تواند در درمان بیماری های مختلف به کار گرفته  شود. بیماری بیماران دیابت با تزریق این سلول ها به پانکراس قابل درمان است و می تواند تولید انسولین کند. یا در عوارضی که پس از سکته ها ایجاد شود می توان با تزریق سلول های عضله محل سکته را ترمیم کرد.

کاظمی آشتیانی گفت: البته این علم سرمایه و تحقیقاتی گسترده می خواهد و نباید ایجاد توقعات و امیدهای کاذب کرد.

تولید سلول های بنیادی جنین انسان در کشور ما تا به حال انجام نشده است. هنوز گزارش علمی از تولید هیچ رده ای از سلول های بنیادی جنینی چه حیوانی و انسانی در ایران وجود ندارد. برای نخستین بار در کشور سلول های بنیادی جنینی تولید شد . در منطقه خاورمیانه نیز تا به حال این گونه سلول ها تولید نشده است. در کمتر از ده کشور جهان گزارش شده است که این سلول ها تولید شده اند. در سال جاری در ژاپن، انگلستان و ایران گزارش شده است که تا سال گذشته تعداد این کشورها ۵ تا ۶ کشور بیشتر نبود.

سقط جنین مطرح نیست

با تولید سلول های جنینی از سال ۱۹۹۸ در دانشگاه ویسکانسین آمریکا، مسائل حاشیه ای و واکنش های مجامع مختلف نیز آغاز شد. انجمن های مخالف سقط جنین با این پدیده نخستین گروه هایی بودند که به مخالفت با این روش پزشکی پرداختند. مجامع مخالف شبیه سازی انسانی نیز گوشه ای از این واکنش ها را در دست گرفته و به مخالفت با فعالیت پژوهشگران و محققان برای متوقف کردن این پدیده در علم پزشکی پرداختند. این مخالفت ها به کلیساها و مجامع مذهبی- اخلاقی و حتی پارلمان برخی کشورها کشیده شد و تا آنجا پیش رفت که با تدوین چند ماده قانونی در برخی کشورهای اروپایی مانند انگلیس، آلمان، فرانسه و اتریش بسیاری از فعالیت ها در این زمینه ممنوع اعلام شد.

توجیه بسیاری از مجامع علمی و سیاستمداران برای مخالفت، توقف این روش، تخریب جنین درحال رشد است. چرا که جنین های منجمد حاصل از تلقیح مصنوعی که اکثراً برای درمان زوج های نابارور در مراکز پژوهشی و پزشکی انجام می گیرد برای به کارگیری و تولید سلول های بنیادی جنینی از حالت انجماد خارج شده و اجازه داده می شود تا مراحل تقسیم سلولی معینی را طی کنند. تحقیق بر روی سلول های بنیادین جنینی مستلزم خارج کردن این سلول ها از توده جنین است و بدین ترتیب جنین تخریب می شود و سلول های بنیادی استخراج شده می توانند در آزمایشگاه کشت داده شوند و رده های سلولی را برای تحقیقات بعدی به وجود آورند. اما این مسئله با بحث انگیزترین مباحث و اختلافات نظری که بین مباحث پزشکی و اعتقادی ایجاد می شود در ایران به راحتی حل شده است چرا که بانیان این پدیده معتقدند این جنین ها بازگشت و هدیه حیاتی مجدد به انسان است.

وی همچنین در رد ارتباط این مسئله با سقط جنین گفت: در این علم سقط جنین مطرح نیست اما دستکاری در یک جنین مطرح است. بسیاری از کشورها به خاطر همین مسائل این کار را منع کردند و این کار انجام نمی شود. آمریکا نیز از سال ۲۰۰۱ به بعد این کار را برای دیگران منع کرد البته این کار هیچگونه ارزشی ندارد به دلیل این که تا مرحله ای پیش رفتند و پس از آن متوقف شد.

رئیس پژوهشکده رویان اظهار داشت: البته یک سری مخالفت هایی با این قضیه وجود دارد و ما پیرو هیچ یک از آنها مگر مسائل اعتقادی و فرهنگی خود نیستیم. از لحاظ تئوری خود تصور می کردیم که دستکاری یک جنین و تولید دانشی که بتواند انسان های مختلف را از بیماری نجات دهد مسئله غیر اخلاقی نیست ضمن آن که آنچه که در اخلاق پزشکی مطرح است رعایت شده است. صاحب جنین به طور کتبی اجازه داده است که این جنین در اختیار پژوهشکده قرار گیرد. وی تأکید کرد: ما متعاقب اینکار طی نامه ای به مقام معظم رهبری طی توضیحی در این مسئله سئوال کردیم که ما اخلاقاً و شرعاً اجازه داریم این سلول ها را در مورد انسان تولید کنیم یا نه و ایشان مجوز دادند و فرمودند که این ثروت عظیم انسانی را برای کشور و ملت تولید کنیم و مابر این اساس نه تنها به عنوان جواز که به عنوان یک تکلیف و وظیفه این قضیه را دنبال کنیم.

خطر تجارت جنین و تخمک

بسیاری از مخالفان تولید سلول های بنیادی جنینی رواج این روش علمی را همزمان با خطر رواج تجارت جنین و تخمک زنان قابل بررسی می دانند. آنان معتقدند چه بسا با فعالیت بازارها و باندهای مافیایی بین المللی خرید و فروش اعضا که هنوز هیچ مرجعی نتوانسته است مانع فعالیت گسترده آنان شود بازار خرید و فروش تخمک و جنین به دلیل پردرآمدترین کالای خاص در معرض تجارت قرار گیرد.

این درحالی است که براساس گزارش های روز از سراسر کشور خرید و فروش تخمک زنان رواج پیدا کرده است و پیش بینی می شود که زنان آسیب پذیر جهان سوم بیش از زنان نقاط دیگر در معرض استثمار تخمک قرار گیرند.

دکتر کاظمی آشتیانی در مورد منافع مالی توسعه این پدیده پزشکی در کشور اظهار داشت: کشورهایی که به این علم دست پیدا می کنند دیگران را منع می کنند. چون به طور قطع این منشأ یک شرایط اقتصادی مطلوب برای آنان خواهد بود و هرچه در این زمینه کمتر کار شود طبیعتاً به نفع کسانی تمام می شود که این دانش را در اختیار دارند. مثل اتفاقی که برای انرژی اتمی در دنیا می افتد.

وی افزود: آمریکا نیز بودجه های دولتی را برای این کار قطع کرده اند. در حالی که بخش خصوصی در این زمینه هنوز کار می کند.

پارلمان اروپا هم با وجود آن که با این قضیه مخالف بود اما سه ماه پیش انگلیسی ها اعلام کردند که موفق شده اند سلول های بنیادی جنینی تولیدکنند و در ژاپن نیز ۴ ماه پیش گزارش شد. برخی نیز مدعی هستند که اگر این علم در حیطه ده کشور است به دلیل محدودیت های اخلاقی است در صورتی که این گونه نیست چون تعداد کشورهایی که دارای رده های حیوانی هستند و معذورات اخلاقی هم ندارند خیلی بیش از این نیست.

رئیس پژوهشکده رویان با اشاره به این که این رده وقتی تولید شد نامیرا است گفت: این بدان معنا است که دیگر نیاز به جنین دیگری ندارید. یک منبع نامیرا و دائمی است. بنابراین زندگی دیگری قطعاً فدا نخواهد شد و همه این تلاش برای ایجاد زندگی است. اگر قرار بود برای هر بیمار یک جنین دستکاری می شد این مطلب قابل بحث بود. اگر این کار به نتیجه برسد تماماً هدیه زندگی است و مشکلات بسیاری را حل می کند و به طور منطقی و عقلانی نیز توجیه دارد.

کاظمی آشتیانی تصریح کرد: هیچگونه آماری از تعداد تخمک ها وجود ندارد. ما بانکی برای تحقیقات جنینی نداریم. جنین های نگهداری شده نیز متعلق به بیماران است. برای تحقیقات اگر لازم باشد از موردی جنینی که قابلیت انتقال ندارد با اجازه مالک جنین از آن استفاده می کنیم. یعنی جنینی که قابلیت انتقال داشته باشد هیچگونه تحقیق روی آن انجام نمی شود. چرا که فرض بر این است که این جنین شاید همان جنینی باشد که زوج نابارور را صاحب فرزند می کند. ما تحقیقاتمان عمدتاً  روی حیوانات است و فقط برای تولید یک رده نیاز به جنین داشتیم که طبق ضوابط عمل کردیم و الحمدالله با اولین جنین این حادثه عجیب رخ داد و ما توانستیم لاین انسانی را دنبال کنیم. یعنی تلفات تحقیقاتمان در این زمینه فقط یک جنین بوده است.

وی با رد آغاز تجارت تخمک گفت: «یکی از خطراتی که ممکن است مجموعه فعالیت های نازایی را تهدید کند، تجارت جنین و مسائلی از این قبیل است، اما در مورد تخمک زمان لازم است به دلیل این که انجماد سلول جنس زنان یعنی تخمک تا به حال نتیجه خوبی نداده است و نتوانسته اند تخمک را منجمد کرده و پس از ذوب از آن استفاده کنند. تخمک در حال حاضر باید تازه باشد.

وی تأکید کرد: این سلول ها فی نفسه قادرند همه نوع سلول بسازند بنابراین با توجه به شیوع بیماری ها و نیازی که به این سلول ها وجود دارد تولید این سلول ها لازم است. بیماری های قلبی عروقی دیابت از بیماری های شایع کشورمان است که با این سلول ها می توان سلول های کبدی، قلبی پوست تولید کرده و ما محدودش نمی کنیم به این و امیدواریم با هماهنگی های وزارت بهداشت درمان و آموزش پزشکی نیروهای بیشتری وارد میدان شده و گوشه ای از این کار را برعهده خواهند گرفت و به یک سرمنزل خواهد رسید.