روزنامه شرق ، دوشنبه ۲۴ آذر ۱۳۸۲ - ۲۰ شوال ۱۴۲۴ - ۱۵ دسامبر ۲۰۰۳

فرهاد دزفولی: چندی پیش کی. سی. سینگ، سفیر جدید هند در ایران، طی یک مصاحبه مطبوعاتی که در آستانه برگزاری اولین نمایشگاه اختصاصی تجاری هند در کشورمان صورت گرفت، خبر از گفت وگو میان شرکت تاتا موتورز با مسئولان کشورمان برای حضور در بازار خودروی ایران داد. تقریباً همزمان با آن هفته نامه آلمانی «دی سایت» طی مقاله ای به بررسی وضعیت این شرکت و مالکان آن یعنی خانواده ایرانی الاصل تاتا که ثروتمندترین خانواده کارخانه دار در هندوستان محسوب می شوند، پرداخت.

در این میان وزیر خارجه هند جهت برگزاری سیزدهمین اجلاس کمیسیون همکاری های مشترک اقتصادی جمهوری اسلامی ایران و هند (طی روزهای بیست و دوم و بیست و سوم آذر ماه) به کشورمان سفر کرد. به این مناسبت بخش هایی از مقاله فوق الذکر در زیر آمده است که مطالعه آن خالی از فایده نمی تواند باشد.

ماه اکتبر، شهر بزرگ بمبئی. مرد کوتاه قد با پیراهن سفید روشن یکی از آن آدم های سرسخت است. هنوز توریست های اروپایی از هتل ساحلی خارج نشده اند که وی خدماتش را برای آنها آغاز می کند: «آیا راهنمایی برای گردش در شهر نمی خواهید؟» بعد می گوید: «نگاه کوتاهی به مغازه فرش فروشی من داشته باشید.» وقتی متوجه می شود که غریبه به یک اتومبیل کوچک و نقره ای رنگ در کنار خیابان علاقه مند شده یکبار دیگر شانس خود را می آزماید: «این یک تاتا اینلیکا است. تاتا همه جا هست. هتل تاج  محل در آن بالا متعلق به خانواده تاتا است. این خانواده بسیار مشهورند. آنها چای، تلفن و رایانه هم تولید می کنند. آقای راتان تاتا، بزرگ خانواده، ثروتمندترین مرد هند است.»

مرد کوتاه قد هزینه زندگیش را از طریق اشانتیون هایی که مالکان مغازه ها به خاطر هدایت مشتریان خارجی به وی می پردازند، تأمین می کند. او در مورد خانواده تاتا مبالغه نمی کند. از شروع حرکت در فرودگاه تا ناحیه تجاری شهر ۱۶ میلیونی بمبئی که بیشترین میلیونرها را در شبه قاره دارد، تابلوهای تاتا همه جا هستند. بخش نیروگاهی تاتا برق تولید می کند، «تاتا اینترنت سرویس» خدمات اینترنتی ارائه می  دهد و کارخانه های خودروسازی آن از اتومبیل های کوچک و مدرن گرفته تا کامیون های زمخت و آلوده کننده هوا را تولید می کند.

شهر بندری بمبئی که هنوز هم اغلب ساکنانش آن را «بومبای» می نامند، قلب صنایع هندوستان محسوب می شود و خانواده تاتا هم از همین شهر شرکت های خانواده را هدایت می کنند. شرکت اصلی آنها که «پسران تاتا» نام دارد در شهر بمبئی توسط راتان تاتا، بزرگ ۶۵ ساله خانواده، مدیریت می شود. اغلب مجموعاً ۸۰ شرکت تحت کنترل خانواده توسط «پسران تاتا» هدایت می شوند. شرکت های مذکور یازده میلیارد یورو بازار دارند و بزرگترین گروه اقتصادی _ صنعتی خصوصی در هند هستند. آنها در سال مالی ۲۰۰۳ _ ۲۰۰۲ حدود ۴/۲ درصد از کل تولید ناخالص داخلی هندوستان را به خود اختصاص دادند. نزدیک به ۲۲۰ هزار نفر پرسنل نیز در این شرکت ها مشغول به کار هستند.

در میان انبوه این شرکت  ها یکی از آنان محبوب راتان تاتا است: تاتا موتورز. مرد ثروتمند هندی با استفاده از این شرکت قصد دارد نشان دهد که یک کشور جهان سوم حتی در زمینه تولیدات صنعتی کلاسیک نیز می تواند با چند ملیتی های غربی برابری کند. او با اعتماد به نفس طی گفت وگویی با نشریه پرخواننده هندوستان تایمز می گوید: «هندوستان عملاً به یک بازیگر مهم در صنایع خودروسازی جهان بدل خواهد شد و در این زمینه تاتا موتورز توانایی هدایت چنین روندی را دارد.»

اتومبیل تاتا ایندیکا که اولین خودروی تماماً ساخت هند محسوب می شود، قرار است محرک جهانی شدن تاتا موتورز باشد. تعداد زیادی از کل ۲۲ هزار نفر پرسنل تاتا موتورز در زمینه این خودرو فعالیت می کنند. درست همان استعمارگران سابق هندوستان هم قرار است به نفوذ این خودرو در اروپا کمک کنند. نوامبر گذشته انگلیسی ها شروع به فروش خودروی کوچک و چهاردری به نام «سیتی روور» کردند. این خودرو چیزی به جز یک مدل بهبود یافته تاتا ایندیکا نبود. تأسیسات تولید این خودرو از آلمان و ژاپن وارد می شوند و طراحان ایتالیایی در طراحی آن مشارکت داشته اند. تاتا موتورز در سال ۱۹۴۵ با ساخت لوکوموتیو کار خود را آغاز کرد. در سال ۱۹۵۴ دایملر بنز وارد بازی شد. هندی ها با شرکت آلمانی قراردادی برای ساخت وسایل نقلیه عمومی امضا کردند. اوایل دهه نود با تغییر دولت هند آزادسازی اقتصاد مورد توجه بیشتری قرار گرفت و ارتباطات خارجی شرکت افزایش یافت. البته طی یک سرمایه گذاری مشترک میان دولت هند و شرکت سوزوکی در ژاپن رقبایی نیز برای تولیدات تاتا موتورز که در آن زمان تلکو نامیده می شد، پدید آمد.

اصولاً نام تاتا در هند یک نام کاملاً فراگیر است. مدیربخش خودروسازی این مجموعه بزرگ می گوید: «هندی ها می توانند صبح ها با یکی از ساعت های تاتا بیدار شوند، چای یا قهوه مارک تاتا بنوشند، تخم مرغ صبحانه را با نمک تاتا بخورند، با خودروی تاتا به سرکار خود بروند و بعد با گوشی های تلفن همراه تاتا تلفن بزنند. وقتی هم که در اداره رایانه خود را روشن می کنند، می توانند از شبکه رایانه ای تاتا استفاده کنند. بعد از آن در مغازه های تاتا خرید کرده و می توانند در هتل تاج محل غذا بخورند. بدین ترتیب آنها از صبح تا شب با تاتا ارتباط دارند.»

راتان تاتا طی پیامی که به مناسبت آغاز سال میلادی ۲۰۰۳ از طریق اینترنت خطاب به پرسنل و مدیران شرکت منتشر کرد، نوشت: «ما همگی ضرورت بالا بردن قدرت رقابت در سطحی جهانی را دریافته ایم.» اهداف وی بسیار بلندپروازانه هستند: قرار است هر چهار سال بازار گروه اقتصادی _ صنعتی تاتا دو برابر شود و حتی سود هر سه سال به دو برابر افزایش پیدا کند. راتان تاتا قصد دارد نامش را به عنوان کسی که فعالیت های شرکت بر روی چند رشته خاص متمرکز می کند، در تاریخ خانواده و کشور ثبت کند.

اگر او موفق به انجام چنین کاری شود جایگاه ارزشمندی در دوران حضور قدرتمند خانواده پیدا می کند. خانواده تاتا در واقع ایران الاصل هستند. جام ست جی، فرزند یک خانواده مهاجر ایرانی، در سال ۱۸۷۴ میلادی با تأسیس کارخانه تولید حوله مبنای فعالیت هایی شد که فرزندانش بعدها آن را گسترش دادند. آنها اولین نیروگاه، اولین کارخانه فولاد، اولین فرودگاه و اولین مؤسسه بیمه در هند را تأسیس کردند. آنان از خانواده های اشراف ایرانی محسوب می شدند و غرور زیادی داشتند. یکبار شخص جام ست جی را به هتل مجلل بمبئی به بهانه های نژادی  راه ندادند. وی پس از آن ظرف مدت کوتاهی یک هتل برای خودش ساخت: هتل اشرافی تاج محل در ناحیه ای ساحلی. این هتل دقیقاً صد سال پیش افتتاح شد و به نطفه ای برای شکل گرفتن یک امپراتوری متشکل از ۵۰ هتل لوکس در سراسر جهان تبدیل گردید.

خانواده تاتا در دهه هشتاد میلادی جزو پیشگامان صنایع نرم افزاری هند بودند. امروز ۲۴ هزار نفر از پرسنل تاتا در بخش نرم افزار فعالیت می کنند و «تاتا کونزوالتینگ سرویسز» (TCS) با حدود یک میلیارد یورو بازار، قدرت پیشتاز در رشته در حال رشد IT در هند است. TCS در ۳۵ کشور نمایندگی دارد و با غول هایی نظیر IBM، اوراکل، مایکروسافت و SAP همکاری دارد. در لیست مشتریان آن می توان نام هایی نظیر فورد، جنرال الکتریک و دویچه بانک را دید.

بخش ساعت سازی تاتا که ساعت های مارک «تیتان» را تولید می کند، نیز داستانی پر از موفقیت دارد. ساعت های آن توسط طراحان سوئیسی و فرانسوی طراحی می شوند و در هندوستان تولید می گردند. این ساعت ها به حدی رشد کرده اند که تولیدکنندگان حاکم بر بازار سوئیس و ژاپن را به هراس انداخته اند.

دیویندو کومار، مدیر بخش صادرات تاتا، می گوید: «ژاپنی ها و کره ای ها هم خودروسازی را از غرب یاد گرفتند و حالا در سطح جهان موفق هستند. چرا ما هندی ها نتوانیم چنین کاری را انجام دهیم؟»

از اوایل سال ۲۰۰۴ قرار است برخی محصولات تاتا موتورز به آلمان صادر شوند.

خانواده ثروتمند تاتا افرادی خیر نیز هستند. قبل از راتان تاتا افراد دیگری بر خانواده حکم می راندند که بخش عظیمی از ثروت خود را صرف مبارزه با فقر در روستاها، تأسیس دو سالن تئاتر در بمبئی، ساخت مراکز تربیت مدیر و مراکز بهداشتی کردند. لذا یک حرف دوره گرد بمبئی درست نیست: ثروتمندترین مرد هندوستان راتان تاتا محسوب نمی شود. این عنوان در اختیار «لاکشیما میتان»، صاحب کارخانه های فولاد است که آن خود یک داستان موفقیت آمیز دیگر در هند است.