روزنامه شرق، سه شنبه ۲۵ آذر ۱۳۸۲ - ۲۱ شوال ۱۴۲۴ - ۱۶ دسامبر ۲۰۰۳

دکتر حمید طراوتی:سال ۲۰۰۲ از نظر بروز توفان های سهمگین، باران های بسیار شدید، سیل، خشکسالی و میزان درجه حرارت کره زمین، در سطح محلی و منطقه ای رکورد های بی سابقه ای از خود بر جا گذا شت. خسارت اقتصادی حوادث آب و هوایی جهان در این سال ۵۳ میلیارد دلار بود که نسبت به سال ۲۰۰۱ قریب ۹۳ درصد افزایش داشت. این افزایش تا حدی ناشی از بازگشت جریان ال نینو درمیانه سال بود. تعداد کل حوادث طبیعی این سال حدود ۷۰۰ حادثه بود که از این میان ۵۹۳ حادثه در زمره حوادث آب و هوایی بودند. ۹۸ درصد از کل خسارتی که شرکت های بیمه در این سال بابت فجایع طبیعی پرداخت کردند مربوط به توفان های شدید و سیل بود.

حوادث آب و هوایی خسارت های جانی زیادی نیز در بر داشت. قریب ۸۰۰۰ نفر از مردم جهان در اثر توفان ها، سیل ها، خشکسالی ها، گرمای شدید و یا سرمای فوق العاده جان سپردند و بسیاری از کسانی که جان به در بردند با خطر بیماری هایی مانند وبا، اسهال های عفونی، مالاریا و تب دنگو روبه رو شدند.

فجایع آب و هوایی از نظر دلاری بیشترین خسارت را در کشور های صنعتی ایجاد می کنند اما از نظر نسبت میزان خسارات به تولید ناخالص ملی کشور ها و نیز از نظر تعداد تلفات انسانی بیشترین صدمات به کشور های در حال توسعه وارد می شود.

پرخسارت ترین حادثه سال ۲۰۰۲ سیل رودخانه دانوب و آلب بود که در مرداد ماه روی داد. شرکت بیمه مونیخ (Munich Re ) که بیمه کننده شرکت های بیمه است و اطلاعات مربوط به فجایع طبیعی جهان را جمع آوری می کند این سیل را « بدترین سیل اروپا در چند قرن اخیر و احتمالا بدترین سیلی که از سیل مرداد سال ۱۳۴۲ میلادی تا کنون در این منطقه رخ داده است » خواند. ظرف دو روز در آلمان به اندازه ای که معمولا در یک سال باران می بارد بارندگی شد. حداقل ۱۰۸ نفر جان خود را ازدست دادند و ۴۵۰هزار نفر ناچار شدند محل زندگی خود را تخلیه کنند. کل خسارت اقتصادی این سیل ۵/۱۸ میلیارد دلار برآورد شد.

در دسامبر و اوایل ژانویه همان سال (دی و بهمن سال ۸۰ ۱۳) سرمای فوق العاده مسکو ۳۰۰ نفر را کشت و مقارن با آن شرق روسیه با سنگین ترین برف و بورانی که حد اقل در ۵۰ سال اخیر سابقه نداشت مواجه شد. در جنوب روسیه ذوب شدن یخ ها موجب بروز سیل هایی بی سابقه شد و هزاران نفر از مردم ناچار از ترک آشیانه شدند. ماه بعد شهر لاپاز، پایتخت بولیوی، مورد هجوم سهمگین ترین توفان تاریخ خود قرار گرفت و در ظرف کم تر از یک ساعت هر فوت مربع از خاک آن تقریبا یک گالن آب دریافت کرد. سپس در ماه جولای ( تیر ۸۱ ) برف سنگین و سرمای فوق العاده بولیوی، آرژانتین و پرو را فراگرفت و تنها در پرو ۵۹ نفر را کشت و به ۸۶۶۸۲ نفر آسیب رساند.

در ماه مه و ژوئن همان سال ( اردیبهشت و خرداد ۸۱) گرمای ۵۰ درجه آسیای جنوب شرقی را از حال برد. در هندوستان بیش از ۱۲۰۰ نفر به کام مرگ فرو رفتند. در تاریخ این کشور این بیشترین تلفاتی است که تا کنون ظرف یک هفته در اثر گرمای شدید رخ داده است. در اواخر تیر ماه باران های سیل آسا،  رانش گل و سیل ۳۰۰ هندی را کشت و زندگی بیش از ۱۰ میلیون نفر راتحت تاثیر خود قرار داد. اما در عین حال باران موسمی شبه قاره هند که طبق روال هر ساله انتظار می رفت در همین ایام ببارد رحمت خود را از بخش بزرگی از این کشور دریغ کرد و در نتیجه برای اولین بار در ۱۵ سال گذشته در هند یک خشکسالی سراسری بروز کرد.

در ایالات متحده و استرالیا گرما و خشکی هوا منجر به آتش سوزی های وسیعی شد و خسارت های زیادی به کشاورزی وارد آورد. در بسیاری از نواحی ایالات متحده چنان خشکسالی شدیدی بروز کرد که از زمان توفان شن معروف دهه سی میلادی سابقه نداشت. بین ماه ژوئیه و اکتبر (  تیر تا مهر ۱۳۸۱ ) استرالیا به علت خشکسالی ۴۰۰۰۰ شغل روستایی را از دست داد و در نتیجه نرخ رشد اقتصادی آن یک درصد سقوط کرد. چین نیز در اثر خشکسالی خود که شدید ترین خشکسالی یک قرن گذشته این کشور بود شدیدا خسارت دید. میزان خسارت چین را ۲/۱ میلیارد دلار برآورد کرده اند. بیش از ۸۰۰۰۰۰ نفر در نواحی شرقی و شمالی چین تحت تاثیر این خشکسالی قرار گرفتند.

در ماه مه (  اردیبهشت ۸۱ )  باران شدید در کنیا حداقل ۵۳ نفر را کشت و بیش از ۱۵۰۰۰۰۰ نفر را جابه جا کرد. در همان حال که کنیا با سیل دست و پنجه نرم می کرد از اریتره گزارش رسید که چنان خشکسالی بدی حادث شده که حتی برای این کشور نیز غیر طبیعی است. هر چند بیماری ایدز و جنگ و مشکلات سیاسی نیز در بروز قحط و غلایی که بیش از ۱۸ میلیون نفر از مردم را در سراسر آفریقا مبتلا کرده نقش دارند اما علت اصلی آن الگوهای متغیر آب و هوایی است.

بعد از چند ماه گرما و خشکی هوا، در میانه سال ۲۰۰۲ توفان دریایی شدیدی بخش اعظم آسیای جنوب شرقی و ژاپن را درنوردید. از ماه ژوئن تا آگوست ( خرداد تا مرداد ۸۱ ) باران و سیل و رانش گل بی سابقه در چین ۱۱۰۰ نفر را کشت و ۸۰۰۰۰ نفر را مجروح کرد. سیل دریاچه دونگتینگ واقع در استان هونان زندگی ۴/۸ میلیون نفر را بر هم زد و ۴/۵ میلیارد خسارت بر جای گذاشت. در سپتامبر (  شهریور ۸۱ ) توفان و گردباد عظیمی در کره شمالی به وقوع پیوست که از نطر حجم بارندگی و میزان خسارت تمام رکورد های قبلی این کشور را در هم شکست و ۶/۶ میلیارد دلار خسارت وارد کرد. در سوی دیگر جهان یعنی حوضه اقیانوس اطلس نیز ماه سپتامبر از نظر شدت و میزان بروز توفان های گرمسیری رکورد را شکست و فعال ترین ماه بود.

از سال ۱۹۸۰ تا کنون ۱۰۸۶۷ فاجعه مرتبط با آب و هوا در سطح جهان روی داده که در مجموع ۵۷۵۰۰۰ نفر تلفات انسانی و بیش از ۱ تریلیون دلار (  به دلار سال ۲۰۰۱ ) خسارت اقتصادی بر جای گذاشته است. میزان بروز حوادث آب و هوایی شدید به طور کاملا روشنی رو به افزایش است. در ایالات متحد تعداد حوادث آب و هوایی از دهه ۱۹۷۰ تا کنون پنچ برابر شده است. در سطح جهان نیز تعداد فجایع بزرگ آب و هوایی نسبت به دهه ۱۹۶۰ چهار برابر شده است. در نتیجه، متوسط خسارت سالانه حوادث آب و هوایی نیز پیوسته افزایش می یابد به طوری که میزان آن که در سال های دهه هشتاد میلادی اندکی بیش از ۲۵ میلیارد دلار بود در دهه نود به قریب ۷۱ میلیارد دلار افزایش یافت. خسارات ناشی از فجایع آب و هوایی عظیم (یعنی حوادثی که منابع منطقه را فلج می کند و برخورد با آن نیازمند کمک خارجی است ) از این هم سریع تر افزایش یافته است.

متوسط خسارت سالانه حوادث آب و هوایی فاجعه آمیز در سال های دهه نود از ۴۳ میلیارد دلار فراتر رفت که تقریبا سه برابر رقم مشابه در سال های دهه هشتاد و پنج برابر سال های دهه هفتاد و هشت برابر متوسط سال های دهه شصت است.

هرچند پیشرفت روش های پیش بینی و بهبود آمادگی مقابله با حوادث آب و هوایی تعداد متوسط مرگ و میر ناشی از این حوادث راکاهش می دهد لکن شمار افرادی که این حوادث بر زندگی آنها تاثیر می گذارد پیوسته افزایش می یابد. مثلا در اقیانوسیه مرگ و میر ناشی ازفجایع آب و هوایی بین سال های دهه ۷۰ تا دهه ۹۰ قریب ۲۱ درصد افزایش یافت حال آن که تعداد افرادی که تحت تاثیر این فجایع قرار گرفتند در همان دوره از ۲۷۵۰۰۰ نفر به ۱۸ میلیون نفر صعود کرد. ۵۸ درصد از ۴۳ میلیون نفر پناه جوی جهان به علت فجایع زیست محیطی، و عمدتا آب و هوایی، ترک دیار کرده اند. کلاوس توپفر ( رئیس برنامه محیط زیست سازمان ملل، یونپ ) معتقد است که به احتمال زیاد تعداد پناهندگان زیست محیطی تا سال ۲۰۱۰ دوبرابر شده و به ۵۰ میلیون نفر خواهد رسید.

چند برابر شدن این خسارات انسانی و اقتصادی تنها ناشی از افزایش تعداد حوادث جوی فوق العاده شدید نیست بلکه افزایش جمعیت جهان و تمرکز روزافزون انسان ها و ثروت در مناطق شهری و نواحی آسیب پذیر نیز در آن نقش دارد. همچنین برخی فعالیت های انسانی، مانند پاک تراشی شیب های بالا دست رودخانه ها، این اثرات را تشدید کرده است. در بسیاری موارد اقداماتی که به منظور دفع یا تخفیف فاجعه به عمل آمده، مانند احداث سد ها و بند ها و بهمن گیرها و غیره، مردم را به نواحی ساحلی، کناره رودخانه ها و دور و بر تپه ها کشیده است و در آنها احساس امنیت کاذبی به وجود آورده و عملا هزینه فجایع آب و هوایی آینده را افزایش داده است.

دانشمندان معتقدندکه روند افزایش درجه حرارت کره زمین شدت و تعداد حوادث آب و هوایی فوق العاده شدید را بیش از این افزایش خواهد داد. پیش بینی می شود که در قرن بیست و یکم درجه حرارت متوسط سطح کره زمین با سرعتی افزایش یابد که حد اقل در ده هزار سال گذشته سابقه نداشته است. حتی مختصر افزایش درجه حرارت می تواند سیستم های کم فشار را از مسیر طبیعی خود خارج کند و موجب شود در یک منطقه تکرر بارندگی و شدت آن بطور ناگهانی و به گونه ای بسیار شدید افزایش یابد. وقتی شدت یک حادثه آب و هوایی - حتی اندکی- افزایش می یابد خسارات آن چند برابر می شود مثلا هرگاه شدت باد ۱۰ درصد افزایش یابد خسارات ناشی از آن ۱۵۰ درصد بیشتر خواهد بود. بنابر این انتطار می رود که تغییر آب و هوای کره زمین روند صعودی خسارات اقتصادی و تلفات انسانی فجایع زیست محیطی را تشدید کند.

گزارشی که اخیرا یونپ ( برنامه محیط زیست سازمان ملل ) منتشر کرده حاکی از آن است که اگر روند های فعلی ادامه یابد تا دهه آینده خسارت اقتصادی فجایع آب و هوایی جهان سالانه به ۱۵۰ میلیارد دلار بالغ خواهد شد. به گفته متخصصان شرکت بیمه مونیخ خسارت برخی حوادث « خاص » و بسیار مخرب به ۱۰۰ میلیارددلار هم خواهد رسید. افزایش هزینه بیمه ممکن است برخی شرکت های بیمه و نیز برخی بانک ها را به ورشکستگی بکشاند.

Janet Sawin, J. Vital Signs 2003