روزنامه شرق، چهارشنبه ۱۰ دی ۱۳۸۲ - ۷ ذیقعده ۱۴۲۴ - ۳۱ دسامبر ۲۰۰۳

مریم افشنگ:مارگارت اتوود از مشهورترین نویسندگان کانادایی است که آثارش به سی وسه زبان زنده دنیا ترجمه شده است. او در سال ۱۹۳۹ در شهر اتاوا کانادا به دنیا آمد و در سال ۲۰۰۰ جایزه بوکر را از آن خود کرد. تا امروز بیش از سی کتاب شعر، داستان و نقد از اتوود منتشر شده است. «عروس فریبکار» عنوان اولین رمانی است که از این نویسنده به زبان فارسی در سال ۱۳۸۰ توسط نشر ققنوس به چاپ رسید. این کتاب برنده جایزه معتبر گیلرکانادا و جایزه پره مییو مانده لو ایتالیا شد. همچنین نامزد دریافت جایزه بوکر انگلستان، جایزه اورنج و جایزه ادبی بین المللی دوبلین، ایم پک بود. مارگارت اتوود از کشورهای مختلف دنیا از جمله انگلستان، ایتالیا، فرانسه، سوئد، نروژ و کانادا جوایز و عنوان های افتخاری زیادی دریافت کرده است.

سرگذشت ندیمه خاطرات ندیمه ای به اسم افرد در دوران حکومت تئوکراتیک جلید است. اتوود در این کتاب در پایان قرن بیستم در آمریکا حکومتی بنا می کند که در آن قدرت در دست گروهی فرمانده است که از نخبگان جامعه آن روز به شمار می روند. در این جامعه دولت حاکم اعلام کرده که ازدواج دوم زنا محسوب می شود و از این راه زنان بسیاری را دستگیر و به بهانه عدم صلاحیت اخلاقی آنان، فرزندانشان را مصادره کرده و در اختیار زوج های بی فرزند از طبقه بالا که مشتاق تداوم نسل خود هستندقرارمی دهد.این زنان به عنوان ندیمه به استخدام فرماندهان در می آیند و برای زاد و ولد به بیگاری کشیده می شوند. به این ترتیب مردان صاحب نفوذ در رژیم که صاحب یک یا دو فرزند سالم می شدندبه موقعیت برتری دست می یافتند.

افرد قهرمان این کتاب نیز یکی از زنانی است که به بیگاری گرفته شده است. قصه، قصه رنج زنانی است که از زندگی خود، همسر و فرزندانشان دور افتاده اند. اینان حتی هویت خود را نیز از دست داده اند. کسی ندیمه ها را به نام واقعی نمی  شناسد، آنها به اسمی صدا می شوند که اربابان روی شان می گذارند.همه چیز از صبح روزی شروع می شود که حساب بانکی زنان در شهر مسدود می شود و قرار بر آن است که به حساب همسرانشان منتقل شود.پس از آن زنان حق رفتن به سرکار را ندارند. حق خواندن، نوشتن، دانستن، هیچ و هیچ. داستان، قصه، روزنامه، دوست، همسر، درد دل و گله کردن همه وهمه قدغن و پس از مدتی رویایی می شود که می توان به آن خندید. البته بهتر آن است که آن را کابوسی دهشتناک خوانددر بخشی از کتاب ندیمه می گوید:« ما مردمی بودیم که در نشریات نشانی از ما نبود. ما در حاشیه سفید روزنامه ها زندگی می کردیم. ما در شکاف های میان داستان ها زندگی می کردیم.» سرگذشت ندیمه قصه آدم هایی است که همه چیز برایشان به آرزویی تبدیل شده است. عمق این حسرت به حدی است که کوچک ترین توجهی آنان را شاد می کند، حتی اگر این توجه بدون اجازه وارد اتاقشان نشدن و درزدن باشد. وقتی کورا یکی از مستخدمین خانه برای افرد ندیمه داستان ظرف غذایش را می برد و قبل از ورود به اتاق در می زند، ندیمه این حرکت را اینگونه بیان می کند که «این کارش یعنی این که می داند هنوز ذره ای از آنچه زمانی خلوت و تنهایی می نامیم باقی مانده است.»

اتوود به زیبایی به بیان لحظه های تنهایی و خلوت ندیمه ها می پردازد، به خواست های کوچک آنان که از همه چیز محروم شده اند. فضای رمان فضایی سنگین و تیره است همراه با خوف و هراس. هراس از مجازات هایی که برای متخلفان درنظر گرفته شده است. شکنجه، شلاق و اعدام کوچک ترین مجازات هایی است که در جلید برای متخلفان در نظر گرفته می شود. هر روز بر روی دیوار اصلی شهرجسد چندین مرد یا زن اعدام شده آویزانند. مراسم پاکسازی، لگدمال و… از جمله مراسمی است که در آن مجازات های سنگین برای کسانی که خلاف قوانین جامعه عمل کرده اند در نظر گرفته شده است.نویسنده رنج مردم را به پررنگ ترین حالت ممکن بیان می کند، رنج زنان و مردان در طبقات مختلف. در شهری که اتوود به تصویر کشیده است مردان و زنان ندیمه و غیرندیمه، فرمانده، همسر فرمانده هیچ کدام احساس خوشبختی نمی کنند.

سرزمین اتوود سرزمینی است که خوشبختی در آن معنایی ندارد. فرماندهان در اتاق های خود مجلات و کتاب هایی را از گذشته مخفی کرده اند تا با آن دل ندیمه ها را به دست آورند. زنان فرمانده فقط در انتظار کودکی هستند که ندیمه ها برایشان بیاورند تا بتوانند خود را از وجود آنان در خانه راحت کنند. ندیمه ها نیز یاد گرفته اند تمام حواس خود را نسبت به  هرچیز پنهان کنند و به صورت کالایی در خدمت باروری جامعه در آیند؛ چرا که جز این چاره ای ندارند. در میان همه تلخی ها، سیاهی ها و زشتی هایی که اتوود به خواننده اش تحمیل می کند، زبان طنزی که در رمان به کار برده، به قدری دلنشین است که هاله ای کم رنگ بر روی آنها می کشد. همچنین نورامیدی که در ذهن آدم های داستانش وجود دارد نوید آن رامی دهد که روزی همه چیز به حال اول برگردد.

هنگامی که افرد از مراسم لگدمال کردن مردی که به جرم بی اخلاقی توسط ندیمه ها لگدکوب می شود باز می گردد خوف و هراس و ناامیدی همه وجودش را فرا گرفته است. در آن زمان می اندیشد که زندگی اش پوچ و عبث است ولی بلافاصله شور زندگی به سراغش می آید و تنفس و زندگی را به مرگ و نیستی ترجیح می دهد. در جایی دیگر زمانی که ندیمه ها دور تخت جنین که زایمان کرده و بلافاصله نوزادش را به همسر فرمانده اش سپرده اند حلقه می زنند کودک مایوسانه می گرید، اشک های مفلوکی دل سوخته. با این همه دیگر ندیمه ها شادند. این برای آنان یک پیروزی است. برای همه آنها، چرا که کار آنها همین است و این موفقیتی است. چرا که جنین را به مستعمرات نمی فرستند و هرگز انگ اجاق کور به او نمی خورد. این پاداش اوست.

قهرمان داستان و دیگر شخصیت های داستانی رمان اتوود همگی زنانی هستند که هر یک به تناسب به آنان پرداخته شده است. نقش مردان در این میان کمرنگ بوده و جای زیادی را اشغال نمی کند. البته نویسنده به راحتی از کنار مردان نمی گذرد و شخصیت های مذکر داستانش را نیز به زیبایی برای خواننده معرفی می کند.

چیزی که آدم های رمان اتوود به آن نیازمندند چشم اندازی پرسپکتیو است. توهم عمق، که زاده قاب است، ترتیب اشکال مختلف روی سطحی صاف عمیقاً ضروری است، در غیر این صورت فقط دو بعد باقی خواهد ماند. در زندگی صورتتان به دیوار کوبیده خواهد شد. همه چیز در یک پیش زمینه عظیم غرق خواهد شد، پیش زمینه ای از جزئیات،  تصاویر بزرگ و نزدیک، موها، توده روتختی ها، مولکول های صورت. همه و همه.