آیا آمریکا به ایران حمله نظامى خواهد کرد؟ در میان نخبگان ابزارى (رسمى) و فکرى جامعه ایرانى امروز، با پاسخ هاى متعدد و گاه متخالف و متضادى با این پرسش مواجهیم. هر کسى به اقتضاى فضا و اقتضاى گفتمانى خود به این پرسش پاسخ داده است و بالمآل، نمى توان بر هیچ یک برچسب «تضمین دارد» زد و آن را مبناى تصمیم و تدبیر استراتژیک نظام در این عرصه قرار داد. براى پرهیز از این نقیصه، در این تحلیل تلاش مى شود که به جاى سخن گفتن «به جاى» و «براى» نخبگان حاکم آمریکایى، متن (گفتمانى _ ایدئولوژیک) آنان را به سخن درآوریم و با «نگاهى از درون» اسرار آن را جویا شویم. سپس، براى تقویت «یافته »هاى خود، تاملى نیز بر درونمایه ها و سویه هاى رفتارى نظام حاکم بر آمریکا و مقدورات و محدودیت هاى استراتژیک آن داشته باشیم. شاید در پرتو این تمهیدات بتوانیم به تصویر روشن ترى از «اقدامات محتمل» آمریکا در مورد ایران دست یابیم.

• نخست: سطح تحلیل گفتمانى
نخست ببینیم اقتضاى طبیعت گفتمانى یک بازیگر جهانى (آمریکا)، در شرایط کنونى چه مى تواند باشد. با تأملى گذرا در ایدئولوژى حکومتى و گفتمان مسلط آمریکا، مى توان «دقایق» زیر را از آنان استخراج کرد:
۱ _ داعیه و انگیزه هژمونى جهانى
۲ _ تعریفى فراملى از منافع و امنیت ملى آمریکا
۳ _ استراتژى اقدام نظامى پیشگیرانه (تهدید و تهدید به تغییر رژیم)
۴ _ منطق نظامى گرى (جنگ پایان سیاست نیست)
۵ _ جهان بینى مبتنى بر دو انگارى متضاد (در طول تاریخ، انسان ها به دو دسته تقسیم شده اند: آنها که از نیکى حمایت مى کنند و آنها که از پلیدى حمایت مى کنند. مومنین باید علیه عوامل شیطانى و شرور اعلام جنگ کرده و اجازه ندهند آنها به مقاصد پلید خود دست یابند.
۶ _ توجیه الهى _ مذهبى قدرت (خداوند متعال جایگاه ویژه اى براى آمریکا در میان دیگر ملل در نظر گرفته است و بهترین مواهب و نعم را به مردم آمریکا اعطا کرده است.)
۷ _ سویه استراتژیک یک جانبه گرایى (گشودن بندهاى ضعیف چندجانبه گرایى لى لى پوت ها (اروپا و سازمان ملل) از دست و پاى گالیور)، تقدم منافع و اهداف ملى بر مقررات بین المللى، ایجاد و حفظ یک نظام جهانى به رهبرى آمریکا، بیشینه سازى کنترل آمریکا بر نظام بین المللى از طریق جلوگیرى از ظهور قدرت هاى بزرگ و رقیب در اروپا و شرق آسیا، بیشینه سازى کنترل بر مناطقى که از اهمیت ژئوپولتیک و ژئواکونومیک برخوردارند.
۸ _ از بین بردن تهدیدات بالقوه قبل از بالفعل شدن آنها به مثابه یک هدف استراتژیک
۹ _ ناسیونالیسم گرایى افراطى و لیبرال دموکراسى مبتنى بر اقتصاد بازار به مثابه ایدئولوژى
۱۰ _ سیاست خارجى کاملاً معطوف و ناظر بر مکتب جکسونیسم، مدیریت تهدیدات خارجى، مداخله گرى براى پیشتازى و اعمال پیشوایى
۱۱ _ تعریف و تصویر ایران به عنوان جدى ترین تهدید در یکى از حیاتى ترین و استراتژیک ترین مناطق در گردونه منافع و امنیت ملى آمریکا
۱۲ _ تصویر خاورمیانه به عنوان تنها منطقه ناآرام جهان در نقشه استراتژیک آمریک
۱۳ _ تعریف این کشور (ایران) به عنوان یکى از محورهاى شرارت و اخیراً به عنوان پایگاه استبداد
۱۴ _ ممکن و مطلوب دانستن ایجاد تغییراتى اساسى در وضعیت ژئوپولتیک خاورمیانه
۱۵ _ اولویت مبارزه با تروریسم و ممانعت از دست یابى دولت ها و گروه هاى غیردولتى مخالف آمریکا به سلاح هاى هسته اى
۱۶ _ تعهد به تضمین امنیت اسرائیل به هر قیمت و جلوگیرى از افزایش تهدیدات ایران علیه اسرائیل و اساساً با حمایت از اسرائیل مى باید زمینه مذهبى لازم براى ظهور حضرت مسیح را فراهم ساخت
۱۷ _ اعتقاد به این که با اعمال نظامى علیه حکومت هاى اقتدارگرا و بهره گیرى از جذب گسترش فرهنگ دموکراتیک در منطقه، مى توان قلب و ذهن مردم خاورمیانه را به دست آورد و نیز اعتقاد به این که آمریکا قادر به شکست در برنامه دموکراتیزه کردن خاورمیانه است.
۱۸ _ اعتقاد به اخلاقى و مقدس بودن ماموریت آزادیبخش آمریکا در جهان و این که خداوند بوش را براى اداى ماموریت مقدس به قدرت ریاست جمهورى آمریکا رسانده است.
۱۹ _ قرار دادن رهنامه (دکترین) به جاى ایدئولوژى براى ممانعت از تقابل ملزومات شناختى با ملزومات اعتقادى
۲۰ _ انگاره «خاورمیانه بزرگ» (مقابله با دیکتاتورى، بسط و توسعه دموکراسى و آزادى و به قدرت رساندن دولت هاى مردمسالار و مبارزه با افراط گرایى و از میان برداشتن ریشه هاى آن.)

• دوم: سطح تحلیل رفتارى
۱ _ رفتارى سرشار از بى اعتقادى به روش هاى سنتى براى خنثى کردن تهدیدات
۲ _ رفتارى کاملاً معطوف به امنیت، منافع و اراده ملى آمریکا
۳ _ تاثیرپذیرى رفتارى از فشارهاى توفنده لابى صهیونیستى و اپوزیسیون ایرانى
۴ _ حضور نظامى غیرمحسوس در افغانستان، افزایش همکارى با پاکستان، حضور در گرجستان، ازبکستان، قرقیزستان، تاجیکستان و عراق و ایجاد حصارى پیرامون ایران
۵ _ تقدم رفتار و عمل بر اندیشه (اقدام کن، دیگران به دنبالت خواهند آمد) ۶ _ رهگشا و کارآمد بودن رفتار مداخله گرایانه آمریکایى ها در سالیان اخیر.

• سوم: سطح تحلیل مقدورات استراتژیک
۱ _ امکان خنثى سازى و خودى سازى بازیگران ملى و فراملى دیگر
۲ _ امکان پرداخت هزینه هاى کلان اقدامات استراتژیک
۳ _ امکان ایجاد ائتلافى از برخى قدرت هاى بزرگ جهانى
۴ _ امکان همراه کردن افکار عمومى اکثریت جامعه خود و عبور گستاخانه از افکار عمومى جهانى
۵ _ امکان عبور جسورانه از مقررات و نهادهاى بین المللى
۶ _ امکان تنگ تر کردن محاصره ایران توسط کشورهاى همسایه و غیردوست از رهگذر تکمیل کریدور افغانستان _ چین
۷ _ امکان بهره ورى از امکانات و مقدورات داخلى و خارجى طیف هاى مختلف اپوزیسیون ایرانى و افکار عمومى بخش موثرى از جامعه ایرانى
۸ _ استفاده از شرایط ویژه افغانستان و عراق براى ترتیب دادن یک تهاجم همه جانبه به ایران

• چهارم: سطح تحلیل محدودیت هاى استراتژیک
۱ _ بحران هاى محتمل اقتصادى (عمدتاً ناشى از هزینه هاى انبوه نظامى) در سا ل هاى آینده
۲ _ پیش بینى ناپذیرى رفتارى (عکس العملى) ایران
۳ _ هزینه جدى عبور از اراده دول و ملل مختلف، افکار عمومى جهانى و سازمان هاى بین المللى براى ورود به جنگ با ایران
۴ _ تشدید تشنجات و اقدامات ضدآمریکایى در منطقه
۵ _ بحران بین المللى سوخت (با قطع احتمالى جریان صدور نفت)
۶ _ مخالفت اتحادیه اروپا و سازمان ملل
۷ _ طولانى شدن بحران در عراق، کند شدن رشد اقتصادى آمریکا و فراهم شدن زمینه براى اروپا و ژاپن براى کاهش فاصله خود با تنها ابرقدرت جهان
۸- فقدان بهانه جدى (با شفاف ارزیابى شدن فعالیت هاى هسته اى ایران)
۹- محدودیت هاى روانى و رفتارى ناشى از طبیعت و اقتضاى دور دوم ریاست جمهورى
۱۰- شکل گیرى نوعى بى نظمى نوین جهانى از رهگذر همکارى و نزدیکى بیشتر اروپا به چین و انگلیس به اروپا و گرایش ژاپن به یک «کشور متعارف» بودن.

• پنجم: سطح تحلیل اقدام محتمل
اکنون سئوال این است که اقتضاى کلى (سلبى و ایجابى) شرایط فوق براى اقدام آتى آمریکا در مورد ایران چه خواهد بود؟ پرسش دومى که بلافاصله بعد از پرسش نخست ذهن ما را به خود مشغول مى کند، این است که در این شرایط چه گزینه هایى فراروى تصمیم سازان و تدبیرپردازان ایرانى قرار دارد؟

الف- پاسخ آمریکا؛
دقایق فوق به ما مى گویند که:
۱- آمریکا تردیدى در حل اصولى و بنیادى و همه جانبه مشکل خاورمیانه و بالطبع تهدید ایران نخواهد کرد
۲- این اقدام (حل اصولى مشکل خاورمیانه) از رهگذر در انداختن یک استراتژى تلفیقى _ ترکیبى (سخت افزارى و در عین حال نرم افزارى) تحقق خواهد یافت.
۳- در پرتو این هدف و استراتژى و نیز با لحاظ شرایط پیچیده و حساس منطقه اى و جهانى کنونى آمریکا جنگ تمام عیار با ایران را به عنوان برترین استراتژى خود انتخاب نخواهد کرد. به بیان دیگر عقلایى ترین و محتمل ترین گزینه پیشاروى آمریکا مبادرت به مجموعه اى از اقدامات روانى، دیپلماتیک، حقوقى، اقتصادى و تشدید تعارضات درونى (به شدتى به مراتب افزون تر از قبل) علیه ایران خواهد بود که در ضمن گزینه جنگ محدوده را نیز در خود لحاظ دارد.

ب- پاسخ ایران؛
از آنجا که در شرایط کنونى:
۱- امکان مقابله نظامى (در یک جنگ متعارف) با آمریکا براى ایران منتفى است.
۲- افکار عمومى جامعه ایرانى (حداقل در گستره وسیعى) آمادگى ورود به جنگى تمام عیار با آمریکا را ندارند.
۳- استعداد و توان اقتصادى کشور براى ورود به چنین جنگى بسیار ناچیز است.
۴- امکان ایجاد ائتلاف و اتحاد منطقه اى و بین المللى علیه متجاوز براى ایران متصور نیست.
۵- امکان اتکا و اعتماد به نقش بازدارنده سازمان هاى بین المللى نیز منتفى است.
۶- امکان اتکا به قابلیت و استعداد رسوخ پذیرى فعال و مدیریت فعالانه محیط خود توسط ایران منتفى است.
۷- امکان وارد کردن ضربه مستقیم به آمریکا منتفى است و هرگونه تعرض به منافع غیرمستقیم و منطقه اى نیز بر دامنه جنگ و بالمآل بر کمیت دشمنان خواهد افزود.
لذا به نظر مى رسد که کارامدترین استراتژى ایران براى مدیریت چنین شرایطى ترکیبى از اقدامات زیر باشد:
۱- بهره بردن هوشیارانه از فرصت هاى نهفته در تهدیدات اخیر آمریکا
۲- تعمیق و گسترش طرح اعتمادسازى منطقه اى و بین المللى
۳- خلع «بهانه» کردن آمریکا
۴- بهره بردن بهینه از شکاف هاى استراتژیک میان آمریکا و اروپا
۵- بهره بردن موثر از شکاف هاى موجود در میان نخبگان تصمیم ساز و تدبیرپرداز آمریکایى
۶- تلاش براى تصویر یک تهدید بسیار متفاوت با عراق در اذهان رهبران آمریکایى و اروپایى
۷- تمهید و تدبیر شرایط روانى، روحى، اقتصادى و دفاعى لازم
۸- مخاطب قرار دادن افکار عمومى مردم جهان و حساس کردن آنان نسبت به اقدامات جنگ طلبانه آمریکا
۹- تمهید و تدبیر جدى شرایط داخلى (در عرصه ها، ابعاد و ساحت هاى مختلف) در آستانه انتخابات و هموار کردن مسیر رقابت و انتخابات آزاد و موثر مردم
۱۰- تسطیح راه ناهموار مذاکره مستقیم.

منبع: روزنامه شرق
نویسنده : محمد رضا تاجیک