مجله  پگاه حوزه  01 تیر 1381، شماره 54 

نویسنده : رنجبر، مقصود
یکی از پدیده های نوظهور در عرصه ی اطلاع رسانی بین المللی که به مدد رایانه صورت گرفته، شبکه ی جهانی اینترنت است. امروزه اینترنت به یکی از مهم ترین ابزارهای اطلاع رسانی بین المللی و ارتباطات جهانی تبدیل شده و روزبه روز بر دامنه ی آن افزوده می شود. امروزه در سطح دنیا میلیون ها کاربر اینترنتی وجود دارد که از طریق این رسانه به دنبال اطلاعات مورد نیاز خود هستند. از این رو یکی از ویژگی های مهم اینترنت، آزادی کامل در عرضه ی اطلاعات و تبلیغات است. به همین دلیل اینترنت فرصت بسیار مناسبی را برای فرهنگ های مختلف به وجود آورده تا کشورها بتوانند به معرفی و تبلیغ ارزش های فرهنگی خود در سطح دنیا بپردازند.

امروزه در کشورهای توسعه یافته ی غربی، جوانان وقت زیادی را صرف جست وجو در سایت های مختلف اینترنتی می کنند و بسته به علایق خود سایت های متنوعی را انتخاب می نمایند و این مسأله فرصت مناسبی را برای فرهنگ های دیگر، جهت عرضه ی اصول و اعتقادات خود به آنان ایجاد کرده است.

از سوی دیگر، اینترنت اقیانوس متراکمی از اطلاعات در زمینه های مختلف علمی، فرهنگی، اجتماعی، اقتصادی، سیاسی و... است که می تواند بستر مناسبی را برای رشد و پیشرفت علمی جوامع در حال توسعه ایجاد کند. اینترنت اطلاعات لازم را برای پژوهش در زمینه های مختلف علمی در حوزه ی علوم انسانی و علوم تجربی فراهم کرده و تسلط بر آن می تواند آخرین یافته های علمی را در اختیار پژوهشگران کشورهای در حال توسعه قرار دهد.

زبان اصلی اینترنت زبان انگلیسی است که همین مسأله، یادگیری زبان انگلیسی را برای استفاده از اینترنت ضروری می سازد. این امر در عین این که زمینه ی لازم را برای یادگیری زبان انگلیسی در کشورهای در حال توسعه، ازجمله کشور ما فراهم می کند، در همان حال فضایی را ایجاد می کند که بر اثر آن زبان انگلیسی به صورت گسترده ای در دنیا رواج پیدا کند. به نظر می رسد که امروزه اینترنت به مهم ترین ابزار جهانی شدن زبان انگلیسی در دنیا تبدیل شده و در بسیاری از کشورهای آسیایی؛ مانند ژاپن، کره و چین نسبت به آموزش زبان انگلیسی به فرزندان خود حساسیت مضاعفی نشان می دهند. در این زمینه، در ایران نیز ضروری است که تدابیر جدی تری برای آموزش زبان انگلیسی اندیشیده شود، چون زبان انگلیسی زبان جهان آینده است و عدم تسلط بر آن می تواند مشکلات زیادی را برای کشورها فراهم کند.

مسأله ی دیگر، رابطه ی اینترنت و جهانی شدن است. در حال حاضر اینترنت یکی از ابزارهای مهم پیوستگی جهانی در موضوعات مختلف از جمله فرهنگ و اقتصاد است. در مورد جهانی شدن دیدگاه های مختلفی وجود دارد که باید در جای دیگر مورد بررسی قرار گیرد، ولی آن چه در این جا مورد تأکید واقع می شود، این است که برخلاف تصور عده ای که جهانی شدن را پدیده ای کاملاً یکسویه و تحمیلی از سوی غرب و به نفع غرب می دانند، اما اینترنت به عنوان یکی از مهم ترین مظاهر جهانی شدن در خدمت تمامی فرهنگ ها و اندیشه ها است. درواقع ریشه ی این مسأله در این است که اگر در کشورهای در حال توسعه، ازجمله کشورهای اسلامی، عده ای به سوی فرهنگ و آداب و رسوم غربی گرایش پیدا کرده اند، در کشورهای غربی هم بسیاری از مردم به فرهنگ های مذهبی اسلام و دیگر مذاهب شرقی (هندو، بودایی، کنفوسیوس) گرایش پیدا کرده اند. این که یکی از پرفروش ترین کتاب های سال های اخیر امریکا، مثنوی معنوی مولانا، شاعر و عارف بزرگ ایرانی و اسلامی است، نشانگر این گرایش فکری در دنیای غرب است. بنابراین اگرچه بخش عمده ی امکانات اینترنتی در اختیار دنیای غرب قرار دارد، ولی اینترنت رسانه ای چندسویه و بدون کنترل و نظارت مرکزی در اختیار همگان است و هرکس که بتواند به صورت جذابتر، علمی تر، عمیق تر و جدیدتری ارزش ها و عقاید خود را معرفی کند، می تواند از آن بهره گیری نماید.

اینترنت، دنیا را به شدت به هم نزدیک کرده و همه ی جهانیان را در معرض افکار، اندیشه ها و فرهنگ های مختلف قرار داده است و حفظ و ترویج فرهنگ ها بسته به صاحبان و مبلغین عقاید و اندیشه های مختلف است. بنابراین سرمایه گذاری در زمینه ی اینترنت و یافتن بهترین و مؤثرترین راه های معرفی اندیشه ها و ارزش های دینی و چگونگی نفوذ در میان ملل و فرهنگ های دیگر ضروری به نظر می رسد.

از زمان ورود رایانه و نرم افزارهای مختلف رایانه ای به حوزه های علمیه، سال هاست که می گذرد و برخلاف معمول و بر عکس سال های گذشته که علما در قبال استفاده از ابزارها و دستاوردهای علمی جدید بشری واکنش مثبتی نشان نمی دادند، رایانه به سرعت و به صورت گسترده تری، جایگاه مناسبی را در میان علما و حوزویان پیدا کرده و سرمایه گذاری های زیادی از سوی نهادهای مختلف در این زمینه صورت گرفته است. در حال حاضر، موسسات کامپیوتری حوزوی متعددی شکل گرفته است که با استفاده از رایانه به تحقیق و پژوهش در علوم حوزوی می پردازند. چند سالی است که اینترنت هم با اقبال علما و حوزه های علمیه مواجه شده و به تدریج بر اهمیت آن افزوده می شود.

هم اینک در اینترنت پایگاه های اسلامی و شیعی متعددی وجود دارد که به معرفی و تبلیغ اصول و عقاید اسلامی می پردازند که از جمله ی معروف ترین آن ها می توان به پایگاه «الشیعه کام» (www.Alshie.com) و «رافدکام» (www.rafed.com)اشاره کرد. یکی دیگر از این پایگاه های معروف، پایگاه «حوزه نت» (www.hawzeh.net) می باشد که از سوی مرکز تحقیقات کامپیوتری علوم اسلامی با هدف اطلاع رسانی جهانی در زمینه ی علوم و معارف اسلامی در عرصه ی اینترنت راه اندازی شده است.

این مرکز دارای چند سایت اینترنتی دیگر از جمله «نورنت» (Noor.net)، «پایگاه امام علی» (Emamali.net) می باشد و به مناسبت برگزاری کنگره ی بزرگداشت فاضلین نراقیین، پایگاه «نراقی» (Naragi.net) نیز راه اندازی گردید. اما «حوزه نت» اصلی ترین جایگاه اینترنتی این مرکز است که اطلاع رسانی بین المللی در زمینه ی علوم اسلامی را تعقیب می کند. حوزه نت دارای بخش های متعددی است که به سه زبان انگلیسی، عربی و فارسی عرضه می شود. البته در حال حاضر هنوز بخش های انگلیسی و عربی آن چندان فعال نیست، ولی بخش فارسی آن فعال است. در اینترنت معمولاً ماهیت کار، اطلاع رسانی است و بر اساس آن مراکز مختلف، اطلاعات و مطالب خود را از طریق سایت های اینترنتی به کاربران مختلف معرفی می کنند. البته سایت ها تنوع بسیاری دارند و در زمینه های مختلف علمی، فرهنگی، هنری، سیاسی، اجتماعی، اقتصادی ورزشی سایت های متعددی تشکیل شده است، ولی ماهیت کار اغلب آن ها اطلاع رسانی می باشد.

در یک تقسیم بندی کلی پایگاه حوزه نت را می توان به دو بخش اطلاع رسانی و بخش تحقیقاتی تقسیم کرد؛ در بخش اطلاع رسانی در زمینه ی علوم اسلامی است که تاکنون کتاب ها و مقالات متعددی عرضه شده است. در این بخش شاهد قسمت هایی؛ چون کتابخانه، متون دینی، مجلات، نگارخانه، صفحات شخصی محققین حوزه ی علمیه، احکام، مراکز اسلامی، اخبار و اطلاعات به چشم می خورد و در بخش کتابخانه کتاب های متعددی در زمینه ی علوم اسلامی ارایه شده است. در قسمت مراکز اسلامی، مراکزی چون دفتر تبلیغات اسلامی، پژوهشگاه فرهنگ و اندیشه ی اسلامی، مرکز جهانی علوم اسلامی، مجمع جهانی اهل بیت و مراکز دیگر به طور اجمالی معرفی شده اند. در بخش مجلات، شماره های مختلف مجلاتی چون حوزه و دانشگاه، متین، نامه ی مفید، پژوهش و حوزه، فقه اهل بیت، صحیفه ی نور و... در اختیار کاربران قرار می گیرد. در قسمت اخبار و اطلاعات، شاهد اخبار پژوهشی حوزه، ویژه نامه های مختلف با توجه به مناسبت های مختلف و اخبار نمازجمعه و بیانات مقام معظم رهبری هستیم.

بخش احکام به پرسش و پاسخ های شرعی اختصاص دارد که به پایگاه الولایة (سایت مقام معظم رهبری) متصل می شود.

از جمله بخش های جدیدی که در حوزه نت راه اندازی شده، بخش مربوط به صفحات شخصی محققان است که در آن زندگی و آثار محققان برجسته ی حوزوی به نمایش در می آید و تا کنون حدود پنجاه نفر از محققین حوزه ی علمیه ی قم در آن معرفی شده اند و این روند برای پوشش دادن دیگر محققین حوزه ی علمیه ادامه دارد.

از جمله بخش های مهم پایگاه «حوزه نت» بخش پرسش و پاسخ است که طی آن سؤال های متعددی از طریق اینترنت به آدرس پایگاه رسیده و محققین پایگاه به آن ها پاسخ می دهند. موضوع سؤالات شامل طیف مختلفی چون اصول عقاید، تاریخ اسلام، اهل بیت، احکام، مسایل سیاسی، انقلاب اسلامی، ادیان و مذاهب، فرق اسلامی و... می باشد و تا کنون صدها سؤال از کشورهای مختلف نظیر؛ امریکا، کانادا، کشورهای اروپایی و آسیایی به پایگاه حوزه نت رسیده است.

از بخش های دیگر پایگاه حوزه نت، معرفی دیگر پایگاه های اینترنتی می باشد که در آن پایگاه های مختلف اسلامی، پایگاه های قرآنی، پایگاه های مربوط به عقاید و حدیث، پایگاه های مربوط به اهل بیت، پایگاه های احکام، پایگاه های فرهنگ و تمدن، معرفی شده اند. هم چنین در این بخش، روزنامه های مختلفی؛ چون اطلاعات، کیهان، همشهری، ایران، جمهوری اسلامی، حیات نو، آفتاب یزد و... در اختیار کاربران قرار گرفته است. در این بخش پایگاه های مختلفی مربوط به نهادهای سیاسی، اقتصادی کشور نیز معرفی شده اند که از جمله ی آن ها می توان به سایت های خبرگذاری جمهوری اسلامی ایران، صدا و سیما، ریاست جمهوری، مجلس شورای اسلامی، مرکز تحقیقات مجلس، سازمان کنفرانس اسلامی، سازمان ایرانگردی و جهانگردی، سازمان انفورماتیک ایران، کانون پرورش فکری کودکان و نوجوانان، نیروی انتظامی و... اشاره کرد.

یکی دیگر از بخش های حوزه نت معرفی نرم افزارهای تولید شده در زمینه ی علوم اسلامی است که در آن آخرین نرم افزارهای عرضه شده از سوی مراکز مختلف معرفی می شود.

بخش دیگر پایگاه حوزه نت، بخش تحقیقی است که در آن شاهد گزینه هایی چون قرآن، عقاید، اخلاق، تاریخ اسلام، پیامبر و اهل بیت، فرهنگ و تمدن، زن در اسلام، اسلام و ادیان، ولایت فقیه، حوزه ی علمیه، انقلاب اسلامی، فرقه های اسلامی، علوم اسلامی و حدیث می باشیم.

در این قسمت، در زمینه ی موضوعات فِرق، مطالب تحقیقی از سوی محققین حوزه نت آماده می شود و بر اساس متد شاخه ای در اختیار کاربران مختلف قرار می گیرد. در متد شاخه ای موضوعات از قسمت های کلی شروع شده و به موضوعات فرعی تر تقسیم می شود که هر یک از قسمت های فرعی دارای شاخه های فرعی دیگر می باشند. این قسمت از پایگاه حوزه نت جهت استفاده ی محققین حوزه، دانشجویان و برای نگارش پایان نامه های تحصیلی می تواند مفید واقع شود.

یکی از اهداف مهم حوزه نت، هدف تبلیغی است و به لحاظ گستردگی روزافزون اینترنت و افزایش کاربران اینترنتی، پایگاه حوزه نت قصد دارد از طریق ارائه ی صحیح و منطقی معارف اسلامی به جذب مخاطب های داخلی و خارجی اهتمام ورزد.

در پایان در مورد استفاده از رایانه و اینترنت در علوم اسلامی چند مسأله ی کلی را یادآور می شویم:

1. منطق حاکم بر استفاده از رایانه همان منطق سنتی است و از منطق روایی و نقلی تبعیت می کند. در این روش به صورت مفرطی بر ادله ی نقلی تکیه می شود و محققین حوزوی در گذشته در جست وجوی یک روایت، حدیث یا آیه ای، ساعت ها وقت صرف می کردند، اینک با استفاده از نرم افزارهای موجود به راحتی می توانند آیات و روایات مورد نیاز خود را پیدا کنند. ولی مسأله ی مهم این است که هنوز منطق نقل گرایی مفرط حاکم است و استفاده از رایانه در این زمینه تحولی ایجاد نکرده است، بنابراین استفاده از رایانه نرم افزارهای رایانه ای را نباید به معنای تحول ماهوی در حوزه های علمیه قلمداد کرد، بلکه صرفا به عنوان یک تحول شکلی می تواند مورد توجه واقع شود.

2. استفاده از رایانه و ابزارهای جانبی آن و اینترنت بیشتر در سطوح پایین تر حوزه مشاهده می شود و در سطوح عالی تر حوزه، یعنی مدرسین، اساتید و مراجع چندان با اقبال مواجه نشده است و این امر بیانگر وجود تنوع و تفاوت جدی دیدگاه ها بین افراد نسل جدیدتر حوزه با نسل قدیمی آن می باشد که در سال های بعد تاثیرات درون حوزوی و برون حوزوی بیشتری را برجای خواهد گذاشت. این روند می تواند موجب پرورش نسل جدیدی از طلاب نوگرا شود و تحولات عمیقی را در آینده در حوزه ها ایجاد کند که طبعا در سطح جامعه نیز آثار خود را برجای خواهد گذاشت.

3. همان طور که در مورد اول گفته شد، منطق حاکم بر استفاده از ابزارهای رایانه ای منطق روایت گرایی مفرط است و همین امر موجب شده که کارهای تحقیقی و نرم افزارهای تولید شده بیشتر حول آثار فقهی و اصولی باشد و بیشتر در زمینه ی کتاب های فقهی و روایی سرمایه گذاری شده است و سایر رشته های علوم حوزوی؛ چون فلسفه، کلام، تفسیر و ادیان از این نعمت محروم مانده اند. گرایش تحقیقات رایانه ای به این سو می تواند موجب گرایش حوزویان به این رشته ها شود و از تمرکز مفرط بر فقه و اصول کاسته شود.