موضوع : نمایه مطبوعات | پگاه حوزه

کجروی و ناهنجاری های اجتماعی؛ عوامل و راه کارها

مجله پگاه حوزه 01 تیر 1381، شماره 54

نویسنده : راه چمنی، محمد رضا
برای پرداختن به آسیب های اجتماعی، ابتدا باید تعریفی از آسیب های اجتماعی ارایه داد و سپس روی عوامل و راه کارهای آن سخن گفت.

عده ای معتقدند، آسیب های اجتماعی ناهنجاری های رفتاری و ناهنجاری در تعاملات بین فردی، شغلی و اجتماعی است و عده ای کجروی ها و ناهنجاری اجتماعی را آسیب می دانند. حال باید دید هنجار اجتماعی چیست؟ و ناهنجاری اجتماعی کدام است؟

هنجار اجتماعی به اموری گفته می شود که ممکن است در یک یا چند ارزش مورد اعتنا و احترام جامعه باشد و ناهنجاری های اجتماعی نسبت به ارزش های مورد احترام جامعه بی تفاوت است. هنجارهای اجتماعی متنوّع است و می تواند شامل آداب و رسوم اجتماعی، شعائر اجتماعی، اخلاق اجتماعی، قوانین و مقررات اجتماعی و سنت های اجتماعی باشد. همان طور که آداب و رسوم و سنن و قوانین اجتماعی جوامع متفاوت است، هنجارهای اجتماعی جوامعِ مختلف هم، با هم تفاوت دارد. از این رو، یک موضوع در یک جامعه هنجار است و در جامعه ی دیگر ناهنجار.

به عبارتی دیگر ممکن است یک چیز در جایی هنجار باشد، امّا در جای دیگر و در جامعه ی دیگر ناهنجار. در کشور می توان به بیش از 25 مورد آسیب اجتماعی؛ مانند اعتیاد، فقر و بیکاری، طلاق، نابسامانی خانواده ها؛ نظیر زنان بی سرپرست، کودکان خیابانی، تکدی گری، روسپیگری، فرار از خانه، خودکشی، خشونت، همسر آزاری، بیماران روانی، مهاجرت، اوباشیگری و پرخاشگری اشاره کرد.

عوامل ایجاد کننده ی آسیب های اجتماعی
یکی از عوامل ایجاد کننده ی آسیب های اجتماعی اعتیاد است که مادرِ بسیاری از آسیب های اجتماعی است. در کشور ما به دلیل مجاورت با کشور افغانستان که بیش از 90 هزار هکتار از اراضی اش زیر کشت خشخاش است و 75 درصد مواد مخدر تولید جهان را تامین می کند، میزان کشفیات مواد مخدر نسبت به ده سال گذشته 4 برابر رشد و میزان کشفیات هروئین دو برابر شده است.

هم چنین به دلیل مجاورت کشورمان با کشورهایی؛ چون قزاقستان که حدود 400 هزار هکتار زمین های زیر کشتش گیاهان شاهدانه است که تولید حشیش می کند و یکی از بزرگ ترین کشورهای تولید کننده ی حشیش در دنیا به شمار می رود و هم چنین مجاورت با کشور پاکستان که بیش از 5/1 میلیون نفر معتاد دارد و یکی از بزرگ ترین تولید کنندگان حشیش در منطقه می باشد و نیز قاچاق مواد مخدر مصنوعی در منطقه ی آسیا که یکی از قطب های قاچاق و توزیع مواد مخدر مصنوعی است، همه ی اینها از دلایلی است که پیش بینی می شود در کشور ما بیش از 500 هزار نفر معتاد به هروئین داشته باشیم، در صورتی که این آمار در امریکا یک میلیون نفر و در اروپای غربی 3/1 میلیون نفر است و این مساله نشان دهنده ی اهمیت اعتیاد و مصرف مواد مخدر در کشور است.

در حال حاضر 60 درصد زندانیان کشور را معتادان به مواد مخدر تشکیل می دهند که عامل بسیاری از بیماری ها؛ نظیر ایدز است. در دنیا در هر روز 16 هزار نفر به ایدز مبتلا می شوند و 60 درصد راه انتقال بیماری ایدز از طریق تزریق مواد مخدر است. بنابراین اعتیاد بحث مهمی است که اگر توجه جدی به آن نشود، مشکلات دیگری را در پی دارد. البته پایین آمدن سن اعتیاد به 15 سال، خود نشان دهنده ی آن است که اعتیاد در کشور مشکل ساز شده است. آمار نشان می دهد که عامل 30 تا 50 درصد از آسیب های اجتماعی؛ نظیر، سرقت، طلاق، خشونت ها و... عامل اعتیاد است و پیش گیری و درمان اعتیاد این آسیب را کاهش می دهد. عامل دیگر در ارتباط با آسیب های اجتماعی، بحث فقر و کمی درآمد خانواده ها و افزایش شکاف طبقاتی است.

سومین عامل، بیکاری است. درکشور ما حدود 3 میلیون نفر بیکار وجود دارد. یک میلیون نفر هم زن بی سرپرست هست که 50% آنها شغل ندارند و هفتاد هزار نفر از زنان بی سرپرست، زیر خط فقر زندگی را ادامه می دهند. بنابراین با وجود چنین آمارهایی نمی توان انتظار داشت که آسیب اجتماعی نداشته باشیم. از دیگر عوامل آسیب های اجتماعی نیز می توان به:

حاشیه نشینی و مهاجرت از روستاها، کمرنگ شدن هنجارهای ملی و دینی و سست شدن اعتقادات مذهبی در خانوده ها ـ بویژه در جوانان ـ ایجاد محدودیت ها و تعصبات بی مورد خانواده ها و اولیای مدارس بر روی جوانان، تغییر ارزش ها در جامعه، وجود برخی قوانین زمینه ساز، ازدیاد میزان جرائم با مجازات حبس که نیاز به تجدید نظر دارد، بی بندوباری بعضی خانواده ها، بی سرپرستی و بدسرپرستی، فقدان الگوی رفتاری سالم و عدم پاسخ گویی به نیازهای جدی آنان، ازدواج های اجباری و زودرس، اختلافات خانوادگی و عدم انسجام در روابط خانوادگی که منجر به فرار از خانه می شود ـ و سالانه بیش از 500 نفر از خانه فرار می کنند که 60 درصد آنان را دختران تشکیل می دهند ـ شکست و ناامیدی در زندگی، اختلالات هویت جنسی که برآورد می شود بیش از 5 هزار نفر دچار این شکل باشند، نبود استراتژی مناسب فرهنگی و اجتماعی در برخورد با آسیب های اجتماعی، عدم وجود برنامه ریزی کارآمد و مناسب برای چگونگی گذراندن اوقات فراغت جوانان و ناکارآمدی سیستم های حمایتی برای زنان مطلّقه و بی سرپرست، اشاره کرد.

راه کارها برای درمان و حل این آسیب ها
1. در برخورد با آسیب های اجتماعی نباید تنها، رویکرد قضایی، یا امنیتی داشت، بلکه در این زمینه نیازمند رویکرد فرهنگی و اجتماعی هستیم؛

2. تعیین استراتژی برای برخورد با آسیب ها؛

3. آگاه سازی و حساس سازی مردم نسبت به آسیب های اجتماعی و فراهم کردن زمینه ی مشارکت آنها در امر پیشگیری؛

4. حل مسایل آسیب های اجتماعی و برخورد با آسیب دیدگان اجتماعی و ارایه ی خدمات به این افراد که تنها از یک دستگاه و نهاد بر نمی آید و نیازمند فرهنگ سازی و مشارکت عمومی است؛

5. ارتقاء سطح آگاهی دانش آموزان، دانشجویان و والدین آنها؛

6. گسترش مراکز خدمات مشاوره ای؛

7. تقویت مبانی دینی و اسلامی جوانان و نوجوانان با استفاده از روش های نوین و ادبیات جدید، نه روش های سنتی؛

8. گسترش مراکز اورژانس های اجتماعی برای پیش گیری از طلاق و تحکیم مبانی خانواده؛

9. اصلاح قوانین مربوط به مجازات اسلامی؛

10. اصلاح قوانین مربوط به تامین خانواده؛

11. کاهش تعداد جرایم با مجازات حبس به کمک مجلس از طریق بازنگری در قوانین؛

12. اجرای طرح جامع آموزش پیش گیری از آسیب های اجتماعی در مدارس، دانشگاه و... به منظور همگانی کردن آن؛

13. توجه ویژه به اشتغال زنان سرپرست خانوار با توجه به وجود بیش از 500 هزار زن سرپرست خانوار بیکار؛

14. توجه به پیش گیری از اعتیاد و درمان معتادان و مبارزه با قاچاق مواد مخدر؛

15. تفکیک مجرمین در زندان ها بر حسب سنّ، نوع، جنس و میزان جرم؛

16. استقرار روان شناسان و مددکاران اجتماعی در پاسگاه ها، زندان ها و دادگاه ها؛