روزنامه شرق ، یکشنبه ۲۳ آذر ۱۳۸۲ - ۱۹ شوال ۱۴۲۴ - ۱۴ دسامبر ۲۰۰۳
 

ترجمه ناصر گوهری: یکی از نزدیک ترین ستارگان که جزو روشن ترین اجرام آسمانی است، گذشته منظومه شمسی را در ذهن تداعی می کند. این ستاره تصویری از دوران منظومه شمسی را نشان می دهد، با همان سیارات مشابه و کمربندی از ستاره های دنباله دار.

ستاره وگا (Vega) را به آسانی و بدون استفاده از تلسکوپ هنگام غروب می توان دید. این ستاره بسیار جوان است و تنها ۳۵۰ میلیون سال عمر دارد، در حالی که عمر خورشید به ۶/۴ میلیارد سال می رسد. وگا ستاره ای است که اطراف آن را هاله ای از گرد و غبار فراگرفته است. این ستاره در سال ۱۹۸۰ شناسایی شد و ستاره شناسان برای اولین بار مشاهده کردند که اجرامی در یک صفحه به دور یک ستاره در حال گردش هستند.

در کتاب برخورد (Contact) نوشته کارل ساگانسون و بعداً در یک فیلم، از وگا به عنوان افسانه ای ساختگی یاد شد. پس از کشف ستاره درسال ۱۹۸۰ دانشمندان همواره در پی کشف اثری از تشکیل سیاره هایی در حلقه غبارآلود وگا بوده اند. اکنون ستاره شناسان با تلسکوپ هایی به مراتب توانمندتر که در ارتفاعات بالا نصب شده اند روی این ستاره دقیق شده اند. این ستاره شبیه کادویی است که بسته بندی نشده است و محتویات داخل آن معلوم است. شبیه سازی های کامپیوتری نشان می دهند که این ستاره منظومه ای درست مانند منظومه شمسی ایجاد خواهد کرد. اما ظاهراً زمان به نفع وگا عمل می کند. گروهی از ستاره شناسان در رصدخانه رویال می گویند، توده گرد و غبار موجود در مدار دایره ای اطراف ستاره با سیاره ای به اندازه نپتون که در فاصله ای معادل دو برابر مدار نپتون به دور وگا می گردد، کاملاً منطبق است. شبیه سازی ها نشان می دهند که سیاره ای شبیه به نپتون در فاصله ای بسیار نزدیک تر از موقعیت فعلی آن به ستاره تشکیل شده است.

طی ۵۶ میلیون سال گذشته این سیاره از وگا دور شده و با اجسامی مانند ستاره های دنباله دار برخورد کرده است. حاصل این برخوردها گرد و غبار فراوانی است که اکنون قابل مشاهده است. گمان می رود سناریویی مشابه آنچه که گفته شد برای منظومه شمسی ما هم روی داده است. چرا که در تحقیق دیگری که اخیراً به انجام رسید، پیشنهاد شد که مهاجرت نپتون عامل تولید انبوهی از مواد یخی در آن ناحیه شده است. این محوطه را کمربند کوئیپر (Kuiper) می نامند.

مارک وایت ( M.Wyatt) سرپرست تیم ستاره شناسان در تحقیق وگا می گوید: مطابق سناریوی ذکر شده، گرد و غبار اطراف ستاره در اثر برخورد ستاره های دنباله دار بوده است و این گرد و غبار متعلق به دوره تولد ستاره نیست. وضعیت گرد و غبار حاکی از آن نیست که در زمان تولد ستاره به وجود آمده سپس از ستاره مرکزی دور شده باشند. در واقع نبود گرد و غبار در نواحی نزدیک به ستاره تایید می کند که سیاره هایی قبلاً در آن نواحی تشکیل شده اند. گرد و غبار اطراف ستاره در نواحی که نیروی گرانشی تاثیر چندانی ندارد مرحله دوم از تکامل منظومه وگا بوده است. تشابه میان تولد و تکامل نواحی اطراف ستاره وگا و منظومه شمسی تاییدی بر این فرضیه است که احتمالاً هر دو سیستم به یک شکل تولد و تکامل یافته اند. بنابراین فرضیه، وگا سیاره های دیگری هم باید داشته باشد.این احتمال وجود دارد که در اطراف وگا سیاره ای به اندازه مشتری در فاصله ای معادل مدار مشتری وجود داشته باشد و در حال چرخش به دور ستاره باشد. مارک و همکارانش این نکته را که آیا سیاره ای همانند زمین هم در اطراف این ستاره وجود دارد، به دقت تبیین نکرده اند. اما تا به حال هیچ مانعی برای عدم تشکیل چنین سیاره ای یافت نشده است. تکنیک های ماهرانه می تواند به ستاره شناسان این امکان را بدهد که تصویری از سیاره هم اندازه نپتون تهیه کنند.

این کار مستلزم بلوکه کردن نور خود ستاره است که بسیار دشوار می نماید. وگاه تنها ستاره جوانی نیست که امکان پرورش منظومه ای همانند ما را دارد. Fomal haut که هفدهمین ستاره درخشان در آسمان شب است، به نظر می رسد که سیاره ای در اندازه زحل (Saturn) دارد. بیش از ۱۰۰ سیاره کشف شده است که در مدارهایی به دور ستارگان مرکزی خود در حال چرخش هستند. این سیارات به روش های مختلفی ایجاد شده اند اما در اغلب اوقات با وجود جرم زیادی که دارند( در حد سیاره مشتری) به ستاره مرکزی خود بسیار نزدیک هستند. سیاره هایی که به ستاره مرکزی خود زیاد نزدیک نباشند امکان تشکیل منظومه ای همانند منظومه شمسی را دارند. در بعضی از سیستم هایی که مراحل تکامل را طی کرده اند و به مرحله کمال رسیده اند، امکان تبدیل یک سیاره به محیط قابل زیست وجود دارد. یکی از این منظومه ها سیاره ای به اندازه مشتری است که اتفاقاً مدارش هم برابر مدار مشتری است. این سیاره همین امسال کشف شده است . برای یک سیستم مشابه که در سال ۲۰۰۲ کشف شده بود، محاسبات ریاضی لازم انجام شده است. نتایج محاسبات حاکی از آن است که این سیاره قابلیت تبدیل شدن به سیاره ای مانند زمین را دارد. مدلی که برای این منظومه در نظر گرفته شده است اول دسامبر در نشریه اختر فیزیک (Astrophysical Journal) توضیح داده شده است. اطلاعات به دست آمده بر پایه مشاهداتی بود که توسط دوربین SCUBA به دست آمده بود. این دوربین روی تلسکوپ کلارک ماکسول در هاوایی نصب شده است. غبارهای مشاهده شده در ناحیه بسیار کوچکی از طیف الکترو مغناطیسی رصد شده اند. محدوده طیفی مشاهده شده مابین مادون قرمز و امواج رادیو فرکانسی است. البته یک اختلاف اساسی میان منظومه شمسی و منظومه وگا وجود دارد. خورشید احتمالاً  تا یک میلیارد سال آینده و حتی بیشتر نورافشانی خواهد کرد و پس از آن مراحل تورم و نابودی آن شروع خواهد شد. اما ستاره وگا به نظر نمی رسد که بتواند چنین مدتی دوام بیاورد. جرم وگا سه برابر جرم خورشید است و از آن جایی که تنها ۶۵۰ میلیون سال عمر کرده شباهت زیادی با خورشید ندارد. از طرف دیگر چون مدت زمان کمی از عمر آن نسبت به خورشید باقی مانده است، احتمال اینکه حیات در اطراف این ستاره شکل بگیرد، بسیار بعید به نظر می رسد. وگا در فاصله ۲۵ سال نوری از ما واقع شده است و پنجمین جسم درخشان در آسمان شب است.درخشندگی واقعی آن ۵۸ برابر بیشتر از خورشید است. به همین خاطر هنگام غروب می توانید به سادگی آن را به کمک نمودار ستارگان پیدا کنید.

Space.com, 8Dec. 2003