موضوع : پژوهش | مقاله

روند تحول وضعیت زنان روستایى، بعد از انقلاب اسلامى

وضع زنان در ایران، همچون سایر اقشار جامعه، پس از پیروزى انقلاب اسلامى در معرض دگرگونى‏هایى قرار گرفت که در نتیجه آن، ارزش اصیل و والاى زن مسلمان آشکار شد. زنان ایرانى به ویژه زنان روستایى، در طول انقلاب اسلامى و پس از پیروزى آن در بیشتر موارد دوش به دوش مردان شرکت فعال داشته، در بستر این فعالیت به نقش اصلى خود در اجتماع نزدیک شده‏اند. مرورى بر تحولات ایجاد شده و مسائل تأثیرگذار بر وضع اجتماعى، اقتصادى و فرهنگى زنان روستایى بعد از انقلاب، موضوع پژوهش این مقاله است. مقاله با اشاره به نقش زنان در تصمیم‏گیرى در سطح محلى و خانوداه، نقش سازمان‏هاى فعال در زمینه مسائل زنان روستایى (اعم از دولتى و غیردولتى) را مورد بررسى قرار مى‏دهد؛ آنگاه با بیان مسائل و مشکلات زنان روستایى، زمینه‏هاى دستیابى به عوامل تولید براى آنان را بر مى‏شمارد. این مقاله با تبیین نقش و جایگاه زنان روستایى در کلیت نظام اقتصادى، اجتماعى و فرهنگى و سیاست‏هاى به کار گرفته شده مطلوب بر وضع زنان روستایى پس از انقلاب، به پایان مى‏رسد.

وضع زنان در ایران، همچون سایر اقشار جامعه، پس از پیروزى انقلاب اسلامى در معرض دگرگونى‏هایى قرار گرفت که در نتیجه آن ارزش اصیل و والاى زن مسلمان آشکار شد.
بدین ترتیب، زنانى که تحت تأثیر فرهنگ بیگانه، هویت خود را به فراموشى سپرده بودند و مفهوم آزادى را صرفاً در تساوى و برابرى ظاهرى با مردان مى‏دیدند، در اثر انقلاب شکوهمند اسلامى، به هویت والاى خود پى‏برده، در پرتو پذیرش و پیروى از احکام الهى، به استقلال فکرى و آزادى حقیقى دست یافتند و نشان دادند که زن در نظام اسلامى، عامل بى‏اراده الگوى مصرفى غرب نیست، در نتیجه به بهانه تساوى با مرد مورد بهره‏کشى قرار نمى‏گیرد.
خط مشى نظام سرمایه‏دارى غرب این است که به بهانه تساوى حقوق زن و مرد، نهاد خانواده را متزلزل کند و به رغم نظام طبیعى زندگى زن و مرد، آنان را از نظر ظاهرى در وضعى یکسان قرار دهد. در مکتب اسلام، اگر چه زن و مرد داراى ارزش وجودى مساوى هستند، و در بسیارى وظایف مشترک مى‏باشند اما با توجه به فطرت انسانى هر یک، وظایف متفاوتى دارند.
اسلام براى همه انسان‏ها تساوى مقرر کرده، مقتضاى چنین مساواتى، به حکم عدالت اجتماعى اسلام، این است که همه افراد به حقوق واقعى و الهى خود دست یابند.
اسلام زن و مرد را از حیث به کارگیرى اراده و نیروى کار، در تدبیر شئون زندگى مساوى مى‏داند. زن مى‏تواند مانند مرد مستقل باشد، مالک نتیجه کار و کوشش خود شود، و نفع و ضرر کارش متوجه او گردد. بنابراین، در اسلام زن و مرد بر حسب آنچه قرآن کریم مى‏فرماید مساوى‏اند و خداوند است که چنین حقى را با آیات و احکامش مقرر نموده است.
برابرى ظاهرى و کمّى به تنهایى هدف پیشرفت فرهنگى و اجتماعى زنان ایران پس از انقلاب اسلامى نیست، زیرا تلاش براى کسب برابرى کمّى با مردان در مراکز آموزشى، ادارات و کارخانه‏ها به خودى خود نمى‏تواند ملاک پیشرفت کشور به حساب آید، به این جهت در کشورهاى توسعه‏یافته، على‏رغم برابرى تقریبى تعداد مردان و زنان در بیشتر مناصب و مشاغل، میزان نارضایتى زنان از نداشتن آزادى و حقوق برابر با مردان افزایش یافته، تلاش آنان براى احراز تساوى واقعى ادامه دارد. (امیرى، سودابه، 1374)
زنان ایرانى، در طول انقلاب اسلامى و پس از پیروزى آن در بیشتر امور دوش به دوش مردان شرکت داشتند. خدمات ارزنده آنان در خانواده و در پشت جبهه‏هاى جنگ، با معیارهاى مادى قابل سنجش نیست. بنابراین میزان پیشرفت اجتماعى یا عقب‏ماندگى زنان در سال‏هاى پس از پیروزى انقلاب و در وضع موجود را نمى‏توان از نظر کمّى، با معیارهاى بین‏المللى، مورد سنجش و قضاوت قرار داد. براى قضاوت در این زمینه، شناخت کامل و تدوین الگوى اجتماعى و تفسیر مفاهیم، مطابق نظام ارزشى جامعه ضرورى است.

مرورى بر تحوّلات مؤثر بر وضع زنان روستایى بعد از انقلاب

أ) نقش زنان در تصمیم‏گیرى‏

1- نقش زنان در تصمیم‏گیرى در سطح محلى:
تا پیش از اصلاحات ارضى، زنان هیچ گونه نقشى در تصمیم‏گیرى‏هاى محل اقامت خود نداشتند و حضور زنان در اجتماعات محلى در کنار مردان و اظهار نظر در زمینه مسائل روستا غیر معمول بود، چه رسد به تصمیم‏گیرى در این زمینه. پس از اصلاحات ارضى با وجود تلاش حکومت براى شرکت دادن زنان در تصمیم‏گیرى‏هاى مثلاً در امر انتخابات، به دلیل ریشه‏دار بودن اعتقادات سنتى و بى‏اعتقادى روستاییان مذهبى به نظام حاکم، شرکت زنان در تصمیم‏گیرى‏هاى محلى عملى نشد، (لهسایى‏زاده، عبدالعلى، 1374)
پس از وقوع انقلاب اسلامى و با توصیه‏هاى مؤکد رهبران سیاسى و دینى بر لزوم مشارکت همه آحاد ملت در تعیین سرنوشت کشور، امکان ایفاى نقش زنان روستایى در امور اجتماعى، تا حدودى ممکن شد، ولى هنوز هم به دلیل وجود فرهنگ و رسوم و سنت‏هاى خاص روستاها، زنان روستایى مشارکت بسیار محدود در تشکّل‏ها و تعاونى‏هاى روستایى دارند.
پس از انقلاب براى تصمیم‏گیرى‏هاى محلى، شوراهاى اسلامى روستاها تشکیل شد اما زنان روستایى در هیچ یک از این شوراها حضور نداشتند. با ایجاد دفتر امور زنان در نهاد ریاست جمهورى در سال 1370، لزوم شرکت زنان در مراکز تصمیم‏گیرى در سطح ملى و محلى، بیشتر از گذشته مورد تأکید قرار گرفت. کارشناسان این دفتر جهت یافتن راهکارها و استراتژى‏هایى براى حضور زنان در مراکز مزبور، پیشنهادهایى ارائه دادند، از جمله، حضور زنان با تجربه در شوراهاى اسلامى و یا تشکیل تعاونى‏هاى زنان روستایى براى گردهمایى و طرح و بررسى مشکلات و یافتن راه حل‏ها توسط زنان. (گروه بررسى مسائل زنان، 1369)

2- نقش زنان در تصمیم‏گیرى در خانواده:
در رژیم گذشته، پس از اصلاحات ارضى و استقلال خانوار دهقانى در زمینه‏هاى مختلف چون تربیت کودکان، ازدواج واشتغال فرزندان، به زنان اجازه اظهار نظر داده شد، لیکن به دست آوردن چنین پایگاهى براى زن روستایى در مرحله تصمیم‏گیرى در خانوار هنوز بسیار دور بود.
پس از وقوع انقلاب اسلامى پیام‏هایى چون «زن مانند مرد آزاد است که سرنوشت و فعالیت‏هاى خود را انتخاب کند»، از جانب رهبرى انقلاب به مردان و زنان روستایى ابلاغ شد که به لحاظ مذهبى بودن سیاستمردان، مورد اطمینان و باور عمیق جامعه روستایى بود، به همین لحاظ اثر بسیار ژرفى در متزلزل کردن برخى باورهاى گذشته داشت.
در حال حاضر براى رفع کامل موانع موجود، سد قانونى و شرعى عمده‏اى وجود ندارد و تنها همت مردان و زنان مصممّ لازم است تا تحقق سخنان رهبر را در جامعه خود عینیت بخشند و با اندیشه‏هایى که هنوز به سنت‏هاى غلطِ گذشته آویخته‏اند، مبارزه کنند.
اگر چه مطالعات انجام یافته، نقش زنان روستایى را در تصمیم‏گیرى‏هاى خانوار روستایى ناچیز ارزیابى کرده، ولى مشاهدات و مطالعات مردم‏شناسى نشان داده است که در روستاهاى ایران، به لحاظ اهمیت ویژه خانواده، زنان و بخصوص زنان مسن‏تر، از قدر و منزلتى خاص برخوردارند و نظر آنان در تصمیم رئیس خانوار تأثیر بسزایى دارد.

ب) بررسى نقش سازمان‏هاى فعال در زمینه مسائل زنان روستایى‏

1- سازمان‏هاى دولتى: دفتر امور زنان ریاست جمهورى‏
بالاترین دستگاه اجرایى که در زمینه زنان به طور گسترده فعالیت مى‏کند و بخشى از تلاش‏هاى آن متوجه زنان روستایى است، دفتر امور زنان نهاد ریاست جمهورى است.
از جمله اقدامات مهم و ضرورى دفتر امور زنان در روستاها، هماهنگى فعالیت‏هاى دستگاه‏هاى دولتى در سطح روستا است. این کار با تشکیل شوراى هماهنگى فعالیت‏هاى مربوط به زنان روستایى، که اعضاى آن نمایندگان دستگاه‏هاى مختلف حاضر در روستا هستند، عملى مى‏گردد.

2- دفتر توسعه فعالیت‏هاى زنان روستایى و دفتر تعاونى‏هاى زنان روستایى وزارت کشاورزى:
اگر چه اثرات فعالیت‏هاى وزارت کشاورزى و برنامه‏هاى آن متوجه همه زنان و مردان جامعه مى‏باشد، اما براى زدودن آثار تبعیض‏هایى که ریشه در قرون و اعصار دارند، نیز براى توجه بیشتر به نقش زنان روستایى در کشاورزى و رعایت مصالح آنان در برنامه‏هاى جارى، واحدى با عنوان دفتر توسعه فعالیت‏هاى زنان روستایى در معاونت ترویج سازمان تحقیقات، آموزش و ترویج کشاورزى به صورت رسمى در تشکیلات وزارت کشاورزى سابق به وجود آمد. مدیر آن یکى از مدیران چهارگانه معاونت ترویج بود و از جایگاه و قدرت تصمیم‏گیرى مطلوبى برخوردار بود. هدف اصلى این دفتر، برنامه‏ریزى و اجراى فعالیت‏هاى مربوط به پیشرفت و آموزش زنان روستایى بود. در حال حاضر، کارشناسان ترویج زن در استان‏هاى مختلف نسبت به برگزارى کلاس‏هاى آموزشى براى زنان و دختران روستایى در زمینه‏هاى مختلف کشاورزى، تغذیه، کاهش ضایعات، آموزش بهره‏گیرى از اعتبارات، ایجاد فعالیت‏هاى درآمدزا و حفاظت از محیط زیست اقدام مى‏کنند.
واحد دیگر، دفتر نوپایى در سازمان مرکزى تعاون روستایى است به عنوان دفتر تعاونى‏هاى زنان روستایى که هدف آن کمک به زنان روستایى براى ایجاد تشکل‏هاى تعاونى در روستاهاى مختلف است.
در حال حاضر در دوازده استان کشور زنان روستایى براى تشکیل تعاونى‏هاى خاص خود و فعالیت در آن پیشقدم شده‏اند و تعاونى آنها رسماً به ثبت رسیده است. تعاونى‏هاى زنان روستایى براى بهبود وضع اقتصادى و اجتماعى زنان روستایى ایجاد گردیده‏اند که فعالیت‏هاى کوچک درآمدزاى زنان را حمایت مى‏کنند.

3- وزارت جهاد سازندگى (سابق)
وزارت جهاد سازندگى سابق که فعالیت خود را پس از انقلاب اسلامى در روستاها آغاز کرد، پیام‏رسان عدالت و مساوات براى زنان روستایى از سوى رهبران سیاسى و دینى بود، به همین لحاظ به سرعت مورد اعتماد روستاییان قرار گرفت. وزارت جهاد سازندگى با هدف توسعه انسانى، برنامه‏هایى در جهت تجهیز زنان روستایى به مهارت‏ها و دانش‏هاى لازم به شرح زیر اجرا کرد:
ایجاد تعاونى‏هاى فرشبافان براى حمایت اقتصادى از تولیدکنندگان قالى.
آموزش‏هاى فنى و حرفه‏اى در زمینه زراعت، دامپرورى، صنایع دستى و زمینه‏هاى لازم دیگر، نیز آموزش‏هاى عقیدتى، بهداشت مادر و کودک و آموزش‏هاى رسمى شامل شاخه کار و دانش.
انجام مطالعاتى در قالب پروژه‏هایى براى بررسى موانع و مشکلات زنان روستایى در بهره‏گیرى از آموزش‏هاى ترویجى، وضع مشارکت زنان روستایى در امور مختلف در ایران و غیره.
ایجاد گروه‏هاى سازندگى متشکل از زنان روستایى براى احیاى منابع طبیعى تجدید شونده و آبخیزدارى.
تشکیل شبکه‏هاى تولیدى متشکل از زنان روستایى براى سازماندهى زنان روستایى بهره‏بردار.
تشکیل کتابخانه‏هاى روستایى.

4- سازمان بهزیستى کشور
سازمان بهزیستى کشور، یکى دیگر از نهادهاى دولتى است که در قالب مجتمع‏هاى خدمات بهزیستى در روستاها حضورى گسترده دارد. مسئولیت این مجتمع‏ها عمدتاً با زنان است. مجتمع‏ها در جهت توسعه اقتصادى، اجتماعى و فرهنگى زنان اشتغال دارند.
این مجتمع‏ها وظایفى از قبیل شناسایى و حمایت از زنان و خانواده‏هاى بى‏سرپرست، تشکیل مهدکودک و آمادگى، تشکیل کلاس‏هاى آموزشى فنى و حرفه‏اى و صنایع دستى (به ویژه براى زنان و دختران)، ارائه آموزش‏هاى لازم قبل و بعد از تولد کودکان به زنان روستایى به منظور پیشگیرى از معلولیت‏ها، پرداخت کمک‏هاى نقدى موردى، گسترش کتابخانه و بسیارى مسئولیت‏هاى دیگرى از این دست، را بر عهده دارند.

5- کمیسیون امور بانوان وزارت کشور
از سال 1369 در وزارت کشور واحدى با عنوان کمیسیون امور بانوان که زیر نظر مشاور وزیر کشور در امور بانوان اداره مى‏شود، ایجاد شده است که شاخه‏هاى آن در کلیه استان‏ها فعال است. در کمیسیون استان‏ها نمایندگان واحدهاى اجرایى عضویت دارند و مسائل مربوط به زنان روستایى هر استان، در کمیسیون امور بانوان استان مورد بررسى قرار مى‏گیرد. از جمله اقدامات ارزشمندى که تا این زمان کمیسیون به انجام رسانده، تدارک مقدمات ایجاد کانون‏هاى فرهنگى اجتماعى بانوان به منظور فراهم کردن زمینه جلب مشارکت ایشان است.

6- سازمان صنایع دستى ایران‏
با توجه به اهمیت نقش زنان روستایى در تولید صنایع دستى بخصوص قالى و گلیم، به درخواست دفتر امور زنان، نماینده‏اى که مسئول هماهنگى مسائل زنان در صنایع دستى است، در هر استان تعیین شده است. خدمات ارائه شده به وسیله این سازمان به منظور بهبود وضع اجتماعى اقتصادى زنان روستایى عبارتند از:
1- تهیه مواد اولیه مورد نیاز زنان روستایى؛
2- آموزش زنان روستایى؛
3- خرید محصولات تولید شده؛
4- بررسى و تلاش در جهت رفع مشکلات زنان روستایى در ارتباط با فعالیت‏هاى ایشان در زمینه صنایع دستى.

7- شرکت سهامى فرش ایران‏
شرکت فرش ایران نیز از جمله نهادهایى است که به لحاظ ارائه خدمات به زنان روستایى بسیار حایز اهمیت است؛ چرا که قالى‏باقى و تولید دیگر صنایع دستى، از فعالیت‏هاى جانبى روستایى است که اهمیت بسیار در ماندن خانوارهاى کشاورز در روستا دارد.
فعالیت شرکت سهامى فرش ایران در زمینه ارائه خدمات آموزشى قالى‏بافى، ارائه کالاهاى مصرفى این صنعت، تأمین هزینه‏هاى درمانى خانوارهاى بافنده که وضع مالى نامساعدى دارند، مى‏باشد.

8- چند سازمان دیگر مرتبط با روستاها
وزارت بهداشت و درمان و آموزش پزشکى در قالب خانه‏هاى بهداشت و به کمک بهورزان خود، در خدمت زنان روستایى است. وزارت آموزش و پرورش با ایجاد مدارس دخترانه و با کمک معلمان، نیز نهضت سوادآموزى با فعالیت‏هاى آموزشیاران خود، از دیگر سازمان‏هاى خدمت‏رسان به زنان روستایى‏اند.

سازمان‏هاى غیر دولتى‏
توجه به مشارکت مردم (زنان و مردان) به عنوان بخش اصلى سیاست توسعه، به طرز اجتناب‏ناپذیرى ما را به طرف سازمان‏هاى غیر دولتى مى‏کشاند. هدف اصلى سازمان‏هاى غیر دولتى نه فقط تأمین امکانات مالى براى توسعه، بلکه بسیج مردم در قالب ساختارهاى متشکل و سازمان‏یافته از گروه‏هاى داوطلب براى رسیدن به خوداتکایى و توسعه است. سازمان‏هاى غیر دولتى، زاییده یک تفکر داوطلب‏گرا هستند که در قالب تشکل‏هاى منظم و سازمان‏یافته نمود پیدا کرده‏اند و به نوبه خود با بسیج داوطلبان بیشتر، توان اجتماعى براى خدمت به توسعه را تقویت مى‏کنند.
نخستین و بیشترین تأکید سازمان‏هاى غیردولتى، معطوف به سازماندهى مردم براى تحقق اهداف مشترک مى‏باشد. بدین ترتیب، سازمان‏هاى غیر دولتى در فعالیت‏هاى خود، مردم را متشکل مى‏کنند تا بتوانند از منابع تولیدى خود در محل بهتر بهره‏بردارى به عمل آورند، منابع و خدمات جدیدى تولید کنند، برابرى و مساوات را ترویج نمایند، فقر را کاهش دهند و با تأثیرگذارى بر اقدامات دولت آنها را به سمت این اهداف سوق دهند. بدین ترتیب چارچوب نهادى را پایه‏ریزى کنند که توسعه پایدار مردم‏محور را به دنبال داشته باشد.
دادن اولویت نخست به مردم از طرف سازمان‏هاى غیردولتى، تجلى فلسفه‏اى است که محور بودن مردم در خط مشى‏ها و برنامه‏هاى توسعه را به رسمیت مى‏شناسد. در واقع به منزله معکوس کردن جریان سنتى ره‏یافت‏هایى است که فقط بر تکنولوژى یا بر منابع مالى تأکید مى‏ورزند و مردم را به عنوان آخرین عامل در نظر مى‏گیرند. (Giele، 9991)
شواهد موجود نشان مى‏دهد که زنان ایرانى در طى قرون گذشته در عرصه‏هاى اقتصادى - اجتماعى و از آن جمله در فعالیت‏هاى تعاونى و یادگیرى، نسبت به یکدیگر و نسبت به کل جامعه فعالیت‏هاى چشمگیرى داشته‏اند. هنوز هم گروه‏ها و سازمان‏هاى غیر رسمى (غیر دولتىِ) یاریگر، در زمینه‏هاى اقتصادى گوناگون (در تولید محصولات زراعى، دامدارى، باغدارى و صنایع دستى) همچنین در زمینه‏هاى اجتماعى فعال هستند. برخى از سازمان‏هاى غیر رسمى، داراى تمام مشخصات گروه‏هاى متشکل و سازمان‏یافته مى‏باشند، یعنى شرایطى براى انتخاب عضو، وظایفى براى اعضا، راه و روش‏هایى براى مدیریت و چگونگى تصمیم‏گیرى‏ها دارند. (صالح نسب، غلامحسین، 1374)
دستیابى به تعریف مشخصى از سازمان‏هاى غیردولتى زنان در ایران، به دلیل پیچیدگى مفهوم سازمان غیردولتى و معیارهاى به کار گرفته شده براى تشخیص آن از سازمان‏هاى خصوصى و دولتى کار چندان ساده‏اى نیست. به نظر مى‏رسد هنوز تعریف واحد و مشخصى از سازمان‏هاى غیردولتى و شاخص‏هایى که آن را از بقیه انواع سازمان‏ها جدا کند، وجود ندارد. برخى از فعالان و گردانندگان سازمان‏هاى غیردولتى زنان بر این باورند که سازمان غیردولتى، سازمانى است که چه از جهت مدیریت و چه از جهت منابع مالى، مستقل از دولت عمل کند و اعضایش داوطلبانه و به شکلى غیر انتقاعى فعالیت کنند. در این صورت با بخش خصوصى، متفاوت و از بخش دولتى جدا است، زیرا بخش خصوصى، بخش غیردولتى است که سودآور و انتفاعى مى‏باشد، در حالى که سازمان‏هاى غیردولتى با هدف و انگیزه‏هاى انتفاعى کار نمى‏کنند.

مؤسسه اسلامى زنان‏
به عنوان یکى از سازمان‏هاى غیردولتى فعال در مورد توسعه زنان روستایى، مى‏توان از مؤسسه اسلامى زنان نام برد. این سازمان از سال 1375 با هدف ارتقاى جایگاه زن در جامعه آغاز به کار کرد. از جمله فعالیت‏هاى انجام یافته توسط این مؤسسه در سطح روستا، ایجاد تعاونى روستایى زنان در روستاى جزلاندشت در طارم علیا و آموزش رایگان خیاطى به زنان روستایى در جزلاندشت، محمدآباد کرج و شهرک واوان در نزدیکى تهران است.

انجمن زنان حفاظت محیط زیست و توسعه پایدار
این انجمن با هدف ارتقاى دانش زیست‏محیطى زنان و بخصوص زنان روستایى و عشایرى ایجاد شده است و اجراى پروژه‏هاى مطالعاتى و اجرایى را براى تحقق این هدف بر عهده دارد.

مرکز بازاریابى ملى و بین‏المللى تولیدات زنان‏
این مرکز به تازگى ایجاد شده و هدف آن بازاریابى براى کالاهایى است که به وسیله زنان و بخصوص زنان روستایى، تولید مى‏شود. این مرکز در پى اجراى پروژه‏هایى براى افزایش درآمد زن و نهایتاً خانوار روستایى است.

مسائل و مشکلات زنان روستایى‏
سیاست‏هاى تعدیل ساختارى و اثرات آن بر زنان روستایى‏
در نیمه دوم دهه شصت بر اثر وقوع جنگ تحمیلى عراق و ایران، کاهش قیمت نفت و خسارات وارده به کشور در اثر تحمیل جنگ، مشکلات اقتصادى زیادى به وجود آمد که آثار آن هنوز ادامه دارد. مهم‏ترین اثر مسائل اقتصادى موجود، بالا رفتن نرخ تورم است. در سال‏هاى بعد با آزادى‏ساز قیمت‏ها و تعدیل ساختارى، نرخ تورم مجدداً رو به افزایش گذاشت.
وضع اقتصادى کنونى بیش از هر قشرى، روستاییان فقیر را که کالاى زیادى براى فروش ندارند، تحت تأثیر قرار داده، مشکلات و محرومیت‏هایى را براى خانواده‏هاى روستایى، بخصوص خانواده‏هایى که سرپرست آنان زنان و سالخوردگان هستند، به وجود آورده است.

تغذیه
در زمینه وضع تغذیه در ایران و اختلاف آن بین زنان و مردان، بررسى‏هاى انجام شده توسط انستیتو تغذیه نشان مى‏دهد که به طور کلى در شهر و روستا، زنان بیش از مردان از سوء تغذیه رنج مى‏برند. در مورد مردان و زنان روستایى، میزان سوء تغذیه بیش از شهرها است. اثر این عامل بعد از انقلاب با اجراى برنامه‏هاى آموزشى (در قالب مطالب آموزشى در کتاب‏هاى سوادآموزى، طرح‏هاى تغذیه و بهداشت و سلامتى وزارت بهداشت و درمان و...) به میزان قابل ملاحظه‏اى کاهش یافته است.

ایجاد زمینه‏هاى دستیابى به عوامل تولید براى زنان روستایى

تخصیص اعتبارات‏
در سال‏هاى اخیر، بانک کشاورزى اعتباراتى را به زنان روستایى بخصوص زنان روستایى عضو تعاونى‏هاى قالیبافى مى‏دهد. سیاست کلى بانک در این زمینه در جهت مصالح زنان روستایى مى‏باشد. در بانک کشاورزى اخیراً طرحى به نام طرح حمایت از زنان آسیب‏پذیر به اجرا درآمده است که بر اساس آن زنان سرپرست خانوار مى‏توانند براى فعالیت‏هاى تولیدى خود از اعتبارات بانک کشاورزى استفاده کنند.

فعالیت‏هاى ترویج در زمینه ارائه خدمات به زنان روستایى
در حال حاضر، دفتر توسعه فعالیت‏هاى زنان روستایى، اجراى طرح‏هاى متعددى را در زمینه آموزش زنان روستایى در سراسر کشور به عهده دارد، مانند طرح آموزش متمرکز زنان روستایى، طرح آموزش متمرکز و عملى نحوه صحیح زراعت برنج به زنان برنجکار، طرح آموزش سبزى‏کارى، طرح همکارى با نهضت سوادآموزى و سایر دستگاه‏هاى مربوطه، طرح آموزش و ترویج کشاورزى براى بانوان و دختران دانش‏آموز، طرح آموزش نحوه صحیح و بهداشتى بسته‏بندى خرما، طرح آموزش ایجاد تعاونى‏هاى زنان روستایى، طرح کاهش ضایعات و طرح آموزش الگوى تغذیه.
دفتر توسعه فعالیت‏هاى زنان روستایى براى ارائه آموزش‏هاى خود به زنان روستایى از کارکنان سایر ارگان‏ها که در روستا حضور دارند مانند بهورز، معلم یا آموزشیار و همچنین از دختران و زنان روستایىِ باسواد به عنوان مددکاران ترویجى استفاده مى‏کند.

اشتغال‏
مرکز آمار ایران درصد فعالان زن در بخش کشاورزى را در سال 59 معادل 8% برآورد کرده که در حال حاضر این رقم به 4/42 رسیده است. (گزارش مرکز آمار ایران، 1381)
به طور کلى، اگر چه در بعضى از مراحل کشاورزى نقش زنان محدودتر است، لیکن اگر کمک‏هاى جنبى زنان را در مزرعه به حساب آوریم، در خواهیم یافت که عدم حضور آنان صدمه بزرگى به کشاورزى وارد مى‏آورد، زیرا مانند بسیارى دیگر از کشورها، در ایران نیز، مردان بدون همسر، کشاورزان موفقى نیستند. (Gourdomichalis. 9991).
ارزیابى نقش زنان در مراحل مختلف دامدارى، شامل پرورش گاو و گوسفند و طیور و کرم ابریشم، از فعالیت بیشتر زنان روستایى حکایت دارد. زنان روستایى، بخصوص در تهیه لبنیات نقش بسیار ارزنده‏اى دارند. زنان در جنگلدارى در مرحله پرورش و کاشت نهال دخالت اساسى دارند. در زمینه مدیریت و حفظ مراتع نیز تجربه نشان داده است که چنانچه مشارکت زنان جلب گردد نتایج مطلوبى به دست مى‏آید. (شادى‏طلب، ژاله، 1376)

اطلاعات پایه در مورد وضع اشتغال زنان روستایى ایران بعد از انقلاب‏
پس از انقلاب با آگاه شدن بیشتر مردم روستایى، توجه آنها به تحصیل، بیش از گذشته گردیده و در همین دوران است که جمعیت محصل بیش از سه برابر شده است. از عوامل دیگر مى‏توان به لزوم حضور و فعالیت این قشر از جامعه در داخل منزل (علاوه بر مزرعه یا کارگاه) اشاره کرد. آمار و ارقام غیر رسمى در زمینه نقش زنان روستایى بیانگر آن است که 90% فعالیت‏هاى مربوط به پرورش کرم ابریشم توسط بانوان انجام مى‏گیرد.
در برخى نقاط ایران، تقسیم کار کشاورزى بر اساس تنوع محصول صورت مى‏گیرد، مثلاً مردان در زراعت گندم و زنان در تولید توتون، اما در بعضى نقاط دیگر، زنان و مردان نقش مکمل را ایفا مى‏کنند، مانند شمال ایران که در مراحل مختلف تولید برنج، زن و مرد در کنار هم انجام وظیفه مى‏کنند.
آمارهاى غیر رسمى حاکى از آن است که زنان ایران 60% در زراعت برنج، 90% تولید سبزى و صیفى، 50% زراعت پنبه و دانه‏هاى روغنى، 30% در امور داشت باغ‏ها و 90% در پرورش کرم ابریشم مشارکت دارند.
بیشتر زنان روستایى در زمینه صنایع‏دستى فعال هستند. محصول تولیدى آنان اغلب جنبه صادراتى داشته و متضمن تحصیل ارز براى کشور است. سهم این قشر روستایى در تولید صنایع‏دستى 75% مى‏باشد. این صنعت اهمیت زیادى در خوداشتغالى زنان روستایى دارد.
در روند تحوّلات در ایران، مى‏توان گفت که فعالیت کشاورزى زنان، پس از انقلاب اسلامى، با اینکه نظام‏هاى بهره‏بردارى تغییرات چندانى نکرده اما تحت تأثیر فرآیندهاى توسعه کشاورزى بوده است. در کشت محصولات کاربر (مانند برنج و توتون) همچنان نقش تولیدى زنان به قوّت خود باقى است، حتى در مزارعى که به صورت تجارى در آمده است، از زنان روستایى به عنوان منبع نیروى کار ارزان استفاده مى‏شود. اما در کشت محصولات سرمایه‏بر به علت به کارگیرى ماشین‏آلات کشاورزى، در نظام‏هاى بهره‏بردارى سرمایه‏دارى، نقش نیروى کار زنان کاهش یافته است.

بیکارى‏
با توجه به اینکه سیاست کلى کشور ترویج فناورى ابزار (مکانیزاسیون) است، بنابراین میزان نقش زنان در بخش زراعت، بخصوص در مراحل کاشت، رو به کاهش است، به همین سبب در تهیه برنامه براى آینده، بهره‏ورى از نیروى پر ارزش کار زنان در مراحل بعد از برداشت و تبدیل محصولات، مورد توجه قرار گرفته و تأمین تکنولوژى‏هاى ساده براى این منظور پیش‏بینى شده است. براى حل این مشکل بخصوص در دوران بعد از انقلاب تلاش‏هاى ارزنده‏اى در خصوص ایجاد زمینه‏هاى گسترش صنایع روستایى و تبدیلى، از طریق سازمان‏هاى مربوطه به عمل آمد. گسترش این صنایع کاهش 7/6 درصدى نرخ بیکارى را در مناطق روستایى براى زنان روستایى به دنبال داشته است. (گزارش مرکز آمار ایران، 1381)

بهداشت و درمان‏
وزارت بهداشت، درمان و آموزش پزشکى، خدمات بهداشتى را توسط شبکه‏هاى بهداشتى درمانى کشور در دسترس زنان و کودکان شهرى و روستایى قرار مى‏دهد. این شبکه گسترده مراکز بهداشتى درمانى در شهرها و روستاها، مردم کشور را زیر پوشش قرار داده و بدین وسیله بیش از 70% جمعیت زنان روستایى کشور مشمول خدمات مزبور شده‏اند. (گزارش مرکز آمار ایران 1381)

نقش و جایگاه زنان روستایى در کلیت نظام اقتصادى، اجتماعى و فرهنگى‏
تردیدى نیست که از حدود دو قرن پیش جهان با سرعت هر چه تمام‏تر دگرگون شده است. به دنبال این تحوّلات، نباید فراموش کرد که بشر امروزى روند تحوّل را از کجا شروع کرده، چگونه در نیمه دوم قرن بیستم زیسته و در حال حاضر در کجا ایستاده است.
بحث‏هاى مربوط به شیوه اثرگذارى زنان در طرح‏هاى توسعه، حدود 25 سال است که در سطح بین‏المللى اهمیت یافته و مطالب گوناگونى در ارتباط با آن نوشته شده است. هر چند این تفکر هنوز در مراحل ابتدایى است اما نهادها و سازمان‏ها در سطح بین‏المللى و کشورى، برنامه‏هاى خاصى را براى افزایش مشارکت فعال زنان‏در پروژه‏هاى خود در نظر دارند. (شکرگزار، آمنه، 1373)
اهمیت توسعه روستایى و نقش حیاتى آن در پیشبرد کشورها و به ویژه کشورهاى در حال رشد، بر هیچ کس پوشیده نیست. به باور کارشناسان و دست‏اندرکاران امر پژوهش، این مهم بیش از هر چیز در گرو توسعه منابع انسانى است. در این راستا براى دستیابى به توسعه واقعى باید نیمى از جمعیت کشور که نیروى کار فعال را تشکیل مى‏دهند، در نظر گرفت.
یکى از شاخص‏هاى نوسازى اقتصادى ملى و توسعه اجتماعى، مشارکت زنان و چگونگى ایفاى نقش آنها در ساختارهاى اقتصادى است. این موضوع که زنان و مردان داراى وضع متفاوت و در نتیجه نیازهاى گوناگونى از نظر توسعه مى‏باشند، مورد قبول است. به همین جهت باید به نقش چندگانه آنان در اجتماع توجه کرد. شواهد موجود نشان مى‏دهد، زنان به ویژه در مناطق روستایى، نقش عمده‏اى را در تولید محصولات و فراورده‏هاى گوناگون زراعى و دامى بر عهده دارند، به گونه‏اى که بدون کمک و مشارکت آنان به عنوان نیروى کار در مزارع، دست‏یابى به توسعه کشاورزى امرى است ناممکن.
با توجه به موارد ذکر شده، در بیشتر جوامع، زنان به جز کار روزمره در خانه، که از ابتداى صبح شروع و تا انتهاى روز ادامه دارد، در کار تولید کشاورزى در مراحل مختلف کاشت، داشت، برداشت و پرورش دام، نقش عمده‏اى را به عهده دارند. در تمامى این جوامع مسئله تمایز جنسیتى در کار تولیدى کشاورزى وجود دارد. در کشورهاى در حال توسعه، زنان هم در تولید و هم در بازاریابى محصولات کشاورزى نقش دارند. در برخى از کشورها، زنان در تولید و کار مزدگیر، دستمزد کمترى از مردان دریافت مى‏کنند. از طرف دیگر، تکنولوژى‏هاى جدید نیز براى مردان مناسب‏تر است. در این زمینه نیز بهتر است تکنولوژى‏هایى که مناسب نیروى کار زنان بوده و دسترسى به آنها به عنوان منبع درآمدى براى آنها باشد، معرفى شود.
زنان در دایره تولیدات کشاورزى به صورت‏هاى گوناگونى کار مى‏کنند و انعکاس فعالیت آنها در مورد تولید روزافزون است. با این وجود، فعالیت آنها در تولید کشاورزى ناپیدا و نامریى است. خیلى از کارها و فعالیت‏شان به نظر نمى‏آید و در حجم کارى محسوب نمى‏گردد. مرورى بر نقش زنان روستایى در توسعه کشاورزى بخصوص در سال‏هاى اخیر بیانگر اهمیت توجه به این قشر مى‏باشد. زنان در نقاط مختلف دنیا با توجه به اوضاع سیاسى، اقتصادى و فرهنگى، نقش‏هاى مؤثرى در بخش کشاورزى داشته‏اند. این نقش‏ها تحت تأثیر عواملى چون جنسیت، ساختار خانوادگى و فرهنگ منطقه بوده است. در کشورهاى سرمایه‏دارى که کشاورزى تجارى متداول مى‏باشد، زنان حتى در سطح مدیریت مزارع ایفاى نقش مى‏کنند.
در ایران در دهه گذشته با وجود عدم تغییرات عمده در نظام‏هاى بهره‏بردارى، نیروى کار زنان در بخش کشاورزى 40% کل نیروى کار برآورده گردیده، که این میزان در بخش‏هاى مختلف متفاوت بوده است. در زمینه صنایع‏دستى نقش چشمگیرى داشته‏اند. همچنین در کشت محصولات کاربر نقش آنها نسبت به دهه‏هاى قبل به قوّت خود باقى است. در ایران سهم عمده کشاورزى به عهده واحدهاى دهقانى متوسط مى‏باشد. در این واحدها اغلب زنان به صورت کارکنان کشاورزىِ خانوادگى بى‏مزد کار مى‏کنند، به همین علت ارزش واقعى مشارکت زنان در تولید اقتصادى نادیده انگاشته شده است. زنانِ درگیر در امر اقتصاد و توسعه کشاورزى، در دهه گذشته به طور کلى نیروى قابل ملاحظه‏اى را تشکیل مى‏دهند. با پذیرش این پدیده، نیاز است کوشش‏هاى در خور توجهى جهت تواناسازى و تساوى زنان و مردان صورت پذیرد. خانم استبوزارپ در سال 1970 معتقد بود که در کارهاى وسیع و بى‏شمارى که در ارتباط با امور توسعه و رشد اقتصادى انجام گرفته، انعکاس مسایل مربوط به زنان بسیار ناچیز و نارسا بوده است. او نادیده گرفتن و فراموش شدن زنان را در برنامه‏هاى توسعه به خوبى و به سادگى بیان مى‏دارد. سازمان ملل متحد، سال 1975 (1349) را «سال بین‏المللى زن» و دهه 1985- 1976 (1355 - 1346) را «دهه زن» نامگذارى کرد. این دهه، نقش قاطعى در آگاه ساختن مردم به نکات پراهمیت نقش زن که قبل از آن پنهان بود داشت.
همایش راهبردهاى آینده‏نگر براى پیشرفت زنان، زمینه را عملاً براى افزایش میزان مشارکت و تساوى حقوق آنها در توسعه فراهم ساخت. در سال 1979 (1358)، نمایندگان 145 کشور و سازمان بین‏المللى، به منظور شرکت در همایش جهانى اصلاحات ارضى و توسعه روستایى، که از سوى فائو تشکیل شده بود، در رم گرد هم آمدند. اعلامیه‏اى که مخصوصاً بر مشارکت زنان به موازات مردان در فرایند توسعه روستایى تأکید مى‏ورزید صادر شد. از آن زمان به بعد رهیافت فائو در مورد «زنان در توسعه» بیشتر روى نقش زنان در توسعه روستایى و فرآورده‏هاى زراعى متمرکز بوده است.

1- نقش زنان روستایى در توسعه اجتماعى، اقتصادى و فرهنگى‏
زنان، بازیگران کلیدى نظام اقتصادى هستند، ولى هنوز بهره‏گیرى از نیروى بالقوه آنان در برنامه‏هاى اقتصادى شروع نشده است. گرچه زنان نیمى از جمعیت را تشکیل مى‏دهند، ولى از نظر اشتغال، درآمد، تحصیل و مقام اجتماعى در پایین‏ترین سطوح، متمرکز گردیده‏اند. رشد اقتصادى و تأمین عدالت اجتماعى نیازمند توسعه بیشتر و مشارکت زنان در فرآیند توسعه است.
در گزارش بانک جهانى به اهمیت نقش زنان کشاورز در تحقیق و ترویج کشاورزى اشاره شده که این نقش معنى‏دار بوده است. زن کشاورز در تولیدات کشاورزى با وجود آنکه دستیابى محدودى به منابع داشته اما تحمل بیشترى را داشته است. در این گزارش آمده عوامل فرهنگى اجتماعى، مانع بیشترى براى زنان ایجاد مى‏کند تا مردان؛ قدرت اقتصادى زن‏ها کمتر از مردان و بازتاب اجتماعى آن نیز کمتر است. حتى دستیابى به اطلاعات و منابعى که بانوان براى به دست آوردن قدرت اقتصادى دارند کمتر است. قدرت اجتماعى فرهنگى دایره زن - مرد و بازتاب آن در جوامع روستایى بیشتر از جوامع شهرى است و سنت‏ها در این جوامع بیشتر از اجتماعات مدرن است. در جوامع سرمایه‏دارى نقش زنان در کشاورزى به گونه متفاوتى است تا جوامع در حال رشد. در کشورهاى توسعه‏یافته توسعه کشاورزى تأکید بر صادرات و دگرگونى تولید از روش سنتى است. در این گونه جوامع مردان بر منابع اولیه کنترل دارند و مکانیزاسیون، مناسب کشت‏هاى بزرگ و تخصصى است. سرویس‏هاى خدماتى ترویجى نیز اعتبارات و تسهیلات را به مردان ارائه مى‏کند.
اما در جوامع در حال توسعه بسیارى از محدودیت‏ها و تبعیض‏هاى فرهنگى مانع از منظور کردن زنان به عنوان نیروى فعال مى‏شود. مطالعات دیگرى که مکانیزاسیون را تجزیه کرده است (ماشین‏آلات، نهاده‏ها، بذر پرمحصول و غیره)، این موضوع را تأیید نمى‏کند از جمله بذر مرغوب موجب افزایش اشتغال زنان در مرحله وجین (و داشت) مى‏گردد.
علاوه بر تبعیض‏هاى فرهنگى که مرد روستایى ترجیح مى‏دهد زن در خانه باشد، فرهنگ مردسالارى حاکم بر جامعه روستایى و به دنبال آن محافظه‏کارى، رئیس خانوار را بر آن مى‏دارد تا درآمد خود را به ویژه آن قسمتى را که توسط زنان کسب مى‏شود مخفى نگاه دارد. (kaur. M، 8991)
به طور کلى زنان چه در کشورهاى پیشرفته و چه در حال توسعه، وظیفه تهیه و درست کردن غذا را به عهده داشته و بعضاً مواد مورد نیاز غذا را خودشان تهیه مى‏کنند. در سیستم‏هاى مزارع متوسط 90% زنان در امر تولید سهیم هستند. در مزارع کوچک با سیستم سنتى که کاربرتر است، زنان سهم بیشترى در کار دارند. در مقایسه این سه سیستم زمیندارى، در مزارع بزرگ زنان در قبال دریافت دستمزد کار مى‏کند. اما زنان متعلق به نظام‏هاى زمیندارى متوسط و یا کوچک، با نیروى کار بدنى و یدى، کار بیشتر از حد معمول را انجام مى‏دهند و در کنار آن نیز وظایف مربوط به خانه، همگى به عهده آنها است. در مزارع کوچک معمولاً پرداخت دستمزد به زنان و دستیابى به اطلاعات جدید براى آنها در سطح پایینى است. آقاى Giele در 1994 (1373)، نتیجه گرفت که بین مفاهیم فرهنگى و وضع سطح توسعه اقتصادى در دهه گذشته همبستگى معنى‏دارى وجود دارد.

2- مشارکت زنان روستایى و نیروى کار آنها
یکى از مهم‏ترین اثرات تغییر اجتماعى در نیمه دوم قرن بیستم افزایش مشارکت زنان در نیروى کار در کلیه ملل است. به دنبال آن، تحقیقات اصولى در زمینه وابستگى ساختارى نیروى مشارکت کار زنان انجام گرفته است. مطالعات نشان داده که این مشارکت در تمامى سطوح مؤثر است. صنعتى شدن، بالا رفتن نرخ بارورى، ساختار خانوادگى و ساختار اجتماعى، یکى از دلایل اصلى مشارکت است. این سازه‏ها اثرات معنى‏دارى در مشارکت در شهرهاى بزرگ و جوامع کوچک روستایى در کشور ما داشته است.
در خصوص نقش زنان روستایى در تولید و درصد مشارکت آنان در مراحل گوناگون این امر، مطالعات جامعى در کشور ما صورت گرفته است. با استناد به این اطلاعات مى‏توان گفت که زنان روستایى در زمینه صنایع غذایى، مراحل مختلف پرورش دام، صنایع‏دستى، باغدارى و مراحل مختلف کشاورزى فعالیت داشته و این فعالیت‏ها اثرى مثبت بر درآمد خانوار دارد.

3- نقش زنان روستایى در تولید محصولات کشاورزى
در سراسر دنیا زنان روستایى وظیفه‏شان تهیه غذا، کمک در کارهاى کشت و داشت و برداشت، پرورش احشام، تولید و بازاریابى آن است. زنان در این دایره به صورت‏هاى گوناگونى کار مى‏کنند اما فعالیت آنها در این سیستم ناپیدا است. (Longuist، L. 1002)
برخى از محققان به نقش زنان در کشاورزى که اخیراً به صورت قشر عمده‏اى در آمده اشاره کرده‏اند. اکنون اطلاعات زیادى مبنى بر این موضوع و مطالعاتى که تا کنون در آمریکا، کانادا، اروپا و جهان سوم انجام گرفته در دست است و نظریه‏هاى مختلفى در زمینه همکارى زنان وجود دارد.
برخى معتقدند که این قشر به عنوان نیروى اصلى محسوب شده و نقش مهمى را در آینده بازى خواهد کرد.
در زمینه نقش زنان روستایى در تولید محصولات کشاورزى پژوهش‏هایى انجام شده و محققانى مانند: kaur، Saches، ShaverAlston، Almas، همگى بر این عقیده‏اند که زنان در کارهاى کاشت (بذرپاشى)، داشت (دفع علف هرز، بیل‏زدن، بوجارى) و برداشت (قطع شاخه‏هاى نیشکر) و ذخیره محصول، حمل بسته‏هاى سنگین غلات برداشت شده از مزرعه تا انبار مشارکت داشته، همچنین کارهایى از قبیل گله‏دارى و مراقبت از حیوانات، شیردوشى، پرورش طیور، باغبانى، تعمیر حیاط، برف‏روبى، تعمیر ساختمان و... را انجام مى‏دهند. (World Bank، 2002)

4- نقش زنان روستایى در عرصه کشاورزى ایران‏
آمارهاى اعلام شده، اهمیت زنان روستایى را در نظام‏هاى باز تولیدى نمایان مى‏سازد. زن روستایى در ایران، همانند سایر کشورها به صورت‏هاى مختلف در صحنه کشاورزى فعال است. بر اساس تقسیم کلى کار پذیرفته شده در کشور ما، معمولاً بیان مى‏شود که امور منزل به عهده زنان و فعالیت بیرون از خانه به عهده مردان است. در مورد زنان روستایى علاوه بر انجام فعالیت‏هاى موسوم به خانه‏دارى، در مزرعه نیز به ایفاى نقش مى‏پردازند. در مواردى که زن سرپرست خانوار بوده، به صورت نیروى مزدبگیر به انجام کار مى‏پردازد. کارهایى را که زن روستایى در مزرعه انجام مى‏دهد در بسیارى از امور مربوط به کاشت، داشت و برداشت محصولات مختلف کشاورزى و نگهدارى و پرورش دام و طیور و تولید صنایع دستى است.
از آنجا که سهم زنان در نیروى کار کشاورزى قابل توجه است، براى کشورى مانند ایران که در صدد بهبود اقتصاد روستایى مى‏باشد و حمایت از تولید فرآورده‏هاى غذایى آن لازم است، شناخت نقش این قشر و توجه به بهبود وضع آنها در کشاورزى حایز اهمیت فراوانى است. در بخش کشاورزى، در بسیارى از موارد، زنان نقش سنگین‏ترى نسبت به مردان دارند. اما اغلب از موقعیت پایین‏ترى برخوردار بوده و ارزش واقعى نیروى کار آنها به عنوان نیروى کار کشاورزى به درستى مشخص نیست. به تعبیر دیگر، آنها نیروى کار نامریى در اقتصاد کشاورزى هستند. سهم این نیرو تا 40% نیروى کار کشاورزى برآورد شده است.
نوع فعالیت‏هاى زنان روستایى در مناطق مختلف کشور، متفاوت بوده، در نقاط مختلف ایران زنان کشاورز بنا به موقعیت خاص فرهنگى و اجتماعى آن منطقه نقش خاصى دارند. در استان‏هاى شمالى کشور مانند گیلان و مازندران، کارهاى نشا و وجین شالى به طور عمده به عهده زنان است.
زنان در مناطق کردنشین در کارهاى سخت مشارکت دارند. در این مناطق به ویژه در بخش عشایر، بیشتر امور مربوط به دوشیدن شیر گله‏ها، تهیه انواع فرآورده‏هاى لبنى و همچنین در پشم‏ریسى و تولید انواع بافته‏ها نظیر جاجیم و گلیم، نیز مشارکت دارند. زنان روستایى شهرستان لنگرود در بازاریابى، نقش بسزایى داشته و در عرصه اقتصادى حضورى فعال دارند.
واحدهاى نوخاسته مرتبط با موضوع زنان در دستگاه‏هاى مختلف در دولت جمهورى اسلامى ایران و همچنین سازمان‏هاى غیردولتى فعال در این زمینه، تلاش پیگیرى را براى ارتقاى پایگاه زنان روستایى آغاز کرده‏اند و در این راه مصمم هستند با اجراى طرح‏هاى مطالعاتى در زمینه حل مسائل و مشکلات زنان، نیز با فراهم آوردن امکان برخوردارى آنان از نتایج این اقدامات از طریق برنامه‏هاى مدوّن، جهت افزایش درآمد زن روستایى و ارائه آموزش‏هاى لازم به او و بالاخره ارتقاى پایگاه اجتماعى، اقتصادى و فرهنگى وى اقدام مؤثرى کنند.
در این میان، به منظور بررسى نقش دولت در ایجاد تحوّلات مطلوب در وضع زنان بعد از انقلاب به بررسى مهم‏ترین سیاست‏هاى اعمال شده مؤثر در این راستا مى‏پردازیم.

سیاست‏هاى به کار گرفته شده مطلوب بر وضع زنان روستایى پس از انقلاب‏
1- سیاست افزایش مشارکت دختران در عرصه آموزش رسمى و کاهش فواصل جنسیتى از طریق افزایش تسهیلات براى آموزش دختران و تشویق آنان جهت استقبال بیشتر از امکانات آموزشى موجود در سراسر کشور، مخصوصاً در روستاها و حذف موانع شرکت آنان در کلاس‏هاى درس که عمدتاً ریشه در ساختارهاى فرهنگى و ارزشهاى روستایى، نیز دیدگاه‏هاى والدین دارد.
2- سیاست کلى قبول ضرورت مشارکت فعال زنان در تمامى زمینه‏ها، مخصوصاً فعالیت‏هاى آموزشى، به عنوان نشان توسعه‏یافتگى کشور.
3- سیاست توجه به نابرابرى‏هاى آموزشى و آگاهى نسبت به دلایل آن به منظور رفع موانع موجود.
4- سیاست توجه به آموزش‏هاى غیر رسمى زنان در حیطه‏هاى مختلف فنى و حرفه‏اى، بهداشتى و سوادآموزى در روستاها.
5- سیاست مشارکتى حاکم بر طرح مشترک وزارت آموزش و پرورش و صندوق کودکان یونیسف تحت عنوان بررسى علل و عوامل بازدارنده و تسهیل کننده افزایش دستیابى دختران روستایى.
6- سیاست تقویت و ایجاد تعاونى‏هاى خاص زنان روستایى در وزارتخانه جهاد کشاورزى که تا به حال اثرات مثبت بسیارى در مورد مشارکت زنان روستایى داشته است.
7- سیاست تأسیس ادارات خاص آموزش زنان روستایى در وزارتخانه جهاد کشاورزى که از طریق آموزش‏هاى گروهى سبب نوعى تشکل، خودباورى و انسجام در بین زنان روستایى شده است.
8- راه‏اندازى و گسترش فعالیت‏هاى خانه‏هاى بهداشت، به عنوان سیاست جهت بهبود وضع بهداشتى و محرومیت‏زدایى از زنان روستایى، همراه با برنامه‏هاى آموزشى مؤثر و مفید.
9- سیاست تربیت دختران روستایى به عنوان ماماى روستا توسط وزارت جهاد کشاورزى به عنوان یکى از موفق‏ترین روش‏هاى مشارکت‏پذیر نمودن زنان روستایى در فعالیت‏هاى مربوط به خود و اعطاى مسئولیت به زنان، مخصوصاً دختران روستایى و ایجاد خودباورى.
10- توسعه فعالیت‏هاى ترویج و آموزش کشاورزى به عنوان نقطه تماس و تنها مأمن مرتبط با جامعه روستایى و به تبع آن، زنان روستایى با منابع علمى، کشاورزى.
11- گسترش فعالیت‏هاى مربوط به خانه‏هاى ترویج در ارتباط با زنان و دختران روستایى که در بسیارى از زمینه‏ها عملاً مشارکت و توجه آنان به فعالیت‏هاى آموزشى، ترویجى و خدمات‏رسانى مربوطه را به دنبال داشته است. فعالیت‏هاى ترویج خانه‏دارى على‏رغم برخى نکات منفى، روى هم رفته از ابعاد اقتصادى، اجتماعى، فرهنگى، جمعیتى و... در تواناسازى زنان و دختران روستایى نقشى مثبت و اساسى را بازى کرده است.
12- سیاست استفاده از مروّج زن و مرد به صورت خانواده (زوجِ مروّج) جهت تحت پوشش قرار دادن خانواده‏هاى روستایى بدون مشکلات تماس مروّج مرد و زن و حضور مروّجین خانه‏دارى و کشاورزى در ده و استفاده از منزل مسکونى خود براى آموزش و حضور مداوم در رونق و آشنایى با مشکلات روستا از نزدیک و همچنین جلب اعتماد مردم.
13- سیاست تربیت دختران روستایى به عنوان مروّجین زن توسط وزارت جهاد کشاورزى که نتایجى همانند سیاست بند یازده (تربیت دختران روستایى به عنوان ماماى روستا را به دنبال خواهد داشت).
14- سیاست به کارگیرى متخصصان زن در وزارتخانه جهاد کشاورزى جهت سرپرستى امور مربوط به زنان روستایى، مخصوصاً به کارگیرى متخصصان زن با تخصص ترویج و رشته‏هاى مشابه.
15- سیاست تحقیقات در خصوص مسائلِ مخصوص به زنان روستایى در دفتر امور زنان نهاد ریاست جمهورى و وزارت جهاد کشاورزى که در چند سال اخیر انبوهى از اطلاعات کاربردى و بنیادین را جهت سیاستگذارى براى زنان روستایى فراهم کرده است.
16- برگزارى سمینارهاى «تواناسازى دختران روستایى» توسط جهاد کشاورزى به عنوان سیاستى درازمدت با هدف مشارکت‏پذیر کردن دختران روستایى در فعالیت‏هاى مربوط به خود و تربیت نسل جوان روستا جهت ایفاى نقش‏هاى مربوط به آنان (مادرى، همسرى) در آینده‏اى نزدیک.
17- سیاست‏هاى عمومى معاونت ترویج و مشارکت مردمى در مورد زنان روستایى:
أ) تلاش در جهت ایجاد سازمان کار مناسب امور زنان در جهاد کشاورزى استان‏ها.
ب) گسترش فعالیت‏هاى آموزشى، ترویجى و مشارکتى در ارتباط با زنان.
18- تأکید بر آموزش‏هاى فرهنگى، اجتماعى، زنان جوان عضو مراکز کتابخانه‏هاى روستایى که قریب به 99% آنها دختران جوان روستایى هستند.
19- سیاست تأکید بر ارتقاى دانش فرهنگى - اجتماعى زنان در طرح توسعه صنایع دستى.
20- پیگیرى طرح آموزش و ترویج زنان روستایى از طریق استعلام استانى به منظور جمع‏آورى اطلاعات و نیازسنجى از زنان روستایى به منظور اعمال نظر در ارائه طرح‏هاى آینده.

منابع:
- امیرى، سودابه، زن محور اساسى توسعه پایدار انسانى، فصلنامه اقتصاد کشاورزى و توسعه ویژه.
- دفتر امور زنان ریاست جمهورى و یونیسف، نقش زنان در توسعه، انتشارات روشنگران، 1372.
- زنان در توسعه کشاورزى (برنامه فائو)، ترجمه غلامحسین صالح نسب، مدیریت مطالعات و بررسى‏هاى معاونت ترویج و مشارکت مردمى وزارت جهاد، 1374.
- زنان، سال سوم، 1374، ص‏16.
- شادى‏طلب، ژاله، (1376)، بازتاب تلاش‏هاى بین‏المللى در جامعه زنان روستایى ایران، تهران، وزارت کشاورزى، معاونت برنامه‏ریزى و پشتیبانى مؤسسه پژوهش‏هاى برنامه‏ریزى و اقتصاد کشاورزى، شهریورماه.
- شکرگزار، آمنه، بازارهاى هفتگى شهرستان لنگرود و نقش زنان روستایى در عرضه محصولات کشاورزى استان فارس، 1373.
- گروه بررسى مسائل زنان، (1379)، گزارش وضعیت اجتماعى زنان قبل و بعد از پیروزى انقلاب اسلامى ایران، تهران، مؤسسه مطالعات و تحقیقات فرهنگى.
- گزارش مرکز آمار ایران، (1381)، بررسى روند تحولات اجتماعى - اقتصادى زنان روستایى ایران.
- لهسایى‏زاده، عبدالعلى، بررسى جامعه‏شناختى نقش زن در کشاورزى ایران، فصلنامه اقتصاد کشاورزى و توسعه. سال سوم، 1374، ص‏64.
- معروفى، پروین، (1373)، پیش‏نویس گزارش ملى موقعیت زنان روستایى در جمهورى اسلامى ایران، تهران، دفتر امور زنان، دبیرخانه کمیته ملى تهیه مقدمات شرکت در کنفرانس جهانى زن در چین بخش زنان روستایى.
- مهندسین مشاور جامع ایران، (1376)، بررسى تأثیر سیاست‏هاى دولت در مشارکت زنان روستایى مربوط به طرح شناخت زمینه‏ها و ویژگى‏هاى زنان در بخش کشاورزى ایران و تحولات مورد انتظار در افق 1400، تهران، وزارت جهاد کشاورزى، معاونت برنامه‏ریزى و بودجه مؤسسه پژوهش‏هاى برنامه‏ریزى و اقتصاد کشاورزى.
- Giele, k. 9991. Womens's Work and Women's Lives. Rural Sociology, Vol. 95, No. 3.
- Gourdomichalis. A. 9991. Women and the Reproduction of Family Farms: Change and continuity in the Region of Thssaly, Greece. Journal of Rural studies. Vol. 7, No. 1/2, pp: 75-26.
- kaur. M and M.L. shamara. 8991. Role of Women in Rural Development. Journal of Rural Studies. Vol. 7,NO. 1/2,pp: 11-61
- Lonquist, L.1002. The Role of Women in Economic Development: A
World Bank Country Study. Rural Sociology 65)1 و (511-611.
World Bank 2002. kenya: The Role of Women in Economic Development: A World Bank Country Study. Washington,Dc: World Bank. pp: 171.